فیلمبازهای حرفه‌ای، ترجیح می‌دهند فیلم‌ها را با زبان‌اصلی و نهایتاً زیرنویس تماشا کنند. قسمتی از جادوی سینما در صدا است و شخصیت‌ها با صدایشان اولین تأثیر را روی تماشاچی می‌گذارند. به همین دلیل است که خیلی اوقات برگردان یک فیلم به زبان دیگر، می‌تواند جوهره اصلی یک کاراکتر و یک فیلم را بگیرد و نسخه‌ای تحویل دهد که جادوی اصلی‌اش گم‌شده است.
بااین‌حال تماشای یک فیلم با زیرنویس هم چندان رضایت‌بخش نیست. حقیقت این است که سینمای ناب پر از جزئیات است. جزئیاتی که باند صدا فقط قسمتی از آن است. کنش‌های جاری در کادر، حالات و احساسات منعکس‌شده در چهره بازیگران و نشانه‌های ظریفی که در جریان روایت وجود دارد، طبعاً مخاطب را وادار می‌کند همه توجهش را به تصویر بدهد.
به همین دلیل است که دوبله به هنری مهم تبدیل می‌شود. دوبله یک جریان میانی است برای آنکه جادوی سینما از تصویر بگذرد و به مخاطب برسد. دوبله مثل چوب‌دستی یک جادوگر می‌ماند که وردی را به اجرا درمی‌آورد.
هنر دوبله در ایران، تقریباً هم‌سن سینما است. از زمانی که صدا وارد سینما شد، دوبله آثار سینمایی هم باب بود. تا همین چند سال پیش و دهه شصت هم، دوبله عضوی جدایی‌ناپذیر از سینمای ایران بود.

مخاطب ایرانی نه‌تنها بازیگران و قهرمانان خارجی که شخصیت‌های فیلم‌های ایرانی را با صدای جاودان برخی از بهترین دوبلورها می‌شناسد. همین آشنایی قبلی هم هست که به مخاطب ایرانی کمک می‌کند در یک اثر سینمایی خارجی روز جهان، راهش را میان صداهای آشنای ایرانی پیدا کند. شخصیت‌ها را بشناسد و به تعریف مشخص و به‌اندازه‌ای از کاراکترها دست یابد.
در این یادداشت نگاهی می‌اندازیم به نسخه دوبله ‌شده فیلم جوکر Joker در استودیو کوالیما که خسرو خسروشاهی مدیریت دوبلاژ آن را بر عهده داشته است. اما قبل از آنکه به سراغ نسخه دوبله شده این اثر برویم لازم است کمی با فیلم و حال و هوای آن بیشتر آشنا شویم.

جوکر یک آنارشیست

جوکر شخصیت جدیدی در دنیای سینمایی نیست. اما شاید یکی از جذاب‌ترین تحولات شخصیتی را در طی سال‌هایی که از کتاب‌های کمیک به سینما آمده است را طی کرده باشد. جوکر جوهر زمانه‌اش است. بازتاب همه آنچه زندگی مدرن بر بشر تحمیل کرده است. همه ناملایمات و همه تنهایی‌ها در شخصیت جوکر بروز پیدا می‌کند. از جوکر تیم برتون با بازی جک نیکلسن تا جوکر کریستوفر نولان با بازی هیث لجر، این شخصیت آرام‌آرام خیزش می‌کند، دیوانه‌تر می‌شود و قساوت طنزآمیزش بیشتر می‌شود.
جوکر، یک ویلن (Villain) یا آنتاگونیست معمولی نیست. جوکر بیش از آنکه به رده ابرقهرمان‌ها و دشمن‌هایشان تعلق داشته باشد از میان مردم عادی بر خواسته است. جوکر نماد همه عقده‌های درونی آدم‌های دوروبرمان است. یک آنارشیست به‌تمام‌معنا. شخصیتی که گذشته مجهول اما پردردی دارد.

. اما به‌جای آنکه نقش قربانی را بازی کند یا به یک قهرمان تبدیل شود، مسیر انتقام را در پیش می‌گیرد. یک عصیان جنون‌آمیز علیه همه آدم‌هایی که او را نفهمیده‌اند، نادیده‌اش گرفته‌اند یا مسخره‌اش کرده‌اند. در دنیای جوکر هیچ‌کس بی‌گناه نیست، چیزی به اسم خوب و بد وجود ندارد. دنیای جوکر، دنیای کرکس‌هایی است که برای بقا می‌جنگند و او خدای ویرانی است.

جوکر یک قربانی

جوکر تاد فیلیپس هم با همین پیش‌زمینه شکل می‌گیرد. با این تفاوت که در جوکر ما دیگر فقط با یک دلقک دیوانه طرف نیستیم. ما مردی را می‌بینیم که ممکن است هرروز از کنارمان در خیابان رد شود. او یک آدم عادی است که بار یک جهان بی‌رحم را به دوش می‌کشد. جوکر تاد فیلیپس، یک دیوانه عاشق کشتار نیست. او یک آدم معمولی است که مادرش را دوست دارد، آرزوی کمدین شدن را در سر می‌پروراند و برای امرارمعاش لباسی مسخره می‌پوشد و جلوی رستوران تبلیغ می‌کند.
مردی که در جوکر می‌بینیم، یک‌دفعه از گوشه و کنار تاریک شهر گاتهام سر برنمی‌آورد. بلکه جوکر آنچه این مرد را به این تاریکی کشانده است را به تصویر درمی‌آورد.

با همین تصویر هم هست که خواکین فینیکس تبدیل به جوکر می‌شود. این جوکر نه کاریزمایی دارد و نه اقتداری که دست‌نیافتنی باشد. این جوکر حتی زیرک هم نیست. به‌جایش سرشار از خشم و حقارت و کینه است. این ویژگی‌هاست که به بازی خواکین فینیکس راه می‌یابد و او را به دلقکی که همه دسته کمش می‌گیرند تبدیل می‌کند.

جوکر، به زبان فارسی

مسلماً این ویژگی‌های شخصیتی باید در دوبله فارسی هم منعکس شود تا کاراکتر جوکر، همان شخصیت سرخورده و مجنون فیلم اصلی شود. خسرو خسروشاهی، دوبله شخصیت جوکر را بر عهده دارد. خسروشاهی که صدایش را بیشتر با چهره آلن دلون می‌شناسیم، علاوه بر جذابیت و گیرایی، هویت ناشناخته مردی تنها را به‌خوبی منعکس می‌کند. شخصیت صدای خسروشاهی، هم سرخوردگی آرتور فلک را نشان می‌دهد و هم عصیان و خروش نهایی جوکر را. خنده‌های دیوانه‌وار و غیرارادی جوکر، که قسمت مهمی از کاراکتر او را می‌سازند هم به دوبله خسروشاهی راه‌یافته است.

صدای خسروشاهی، تحول و تکامل کاراکتر را به‌خوبی نشان می‌دهد. در ابتدا، با صدایی آرام و بی‌اعتماد به نفس روبرو هستیم. اما زمانی که جوکر در برنامه تلویزیونی حاضر می‌شود تا انتقامش را بگیرد، این صدا پر از اعتمادبه‌نفس است. پر از خشمی فروخورده و جنوبی افسارگسیخته.
در اینجا مناظره آرتور و فرانکلین، مجری محبوبش اتفاق می‌افتد و خسروشاهی در مقابل چنگیز جلیلوند حاضر می‌شود. چهره‌ای که از ابتدا این مرد مفلوک را تعقیب کرده است و حالا چهره همه حقارت‌هایش شده است با صدای پرقدرت و پرجذبه چنگیز جلیلوند جان می‌گیرد. صدایی که قبلاً با چهره مارلون براندو شناخته بودیم، صدای یک قهرمان، اینجا با زیرکی نهفته در ظرافت‌های صوتی‌اش، به یک ضدقهرمان پنهان جان می‌دهد.
همه این ویژگی‌ها و تطابق میان روایت و کاراکتر با صدای صداپیشگان است که جوکر دوبله شده را به اثری زیبا و گیرا تبدیل می‌کند که بیننده فارسی‌زبان می‌تواند با خیال راحت به تماشایش بنشیند و در دنیای تاریک و غریبش غرق شود.
نصرالله مدقالچی، بهمن هاشمی، معصومه آقاجانی، سیامک اطلسی و حامد عزیزی، از دیگر صداپیشگان جوکر هستند.

کپی برداری و نقل این مطلب به هر شکل از جمله برای همه نشریه‌ها، وبلاگ‌ها و سایت های اینترنتی بدون ذکر دقیق کلمات “منبع: بلاگ نماوا” ممنوع است و شامل پیگرد قضایی می شود.

نوشته تنها صداست که میماند – نگاهی به نسخه دوبله فیلم جوکر اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.