برای واکاوی فیلم چه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley که بی­ اغراق یکی از بهترین آثار کارنامه فیلمسازی جان فورد است، ابتدا باید مناسبات درون فیلم را روشن کرد: جنس این مناسبات و اینکه از کجا سرچشمه می­‌گیرد.
چه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley محصول سال 1941 است. یعنی هم‌­سال با همشهری کین Citizen Kane اورسن ولز به نمایش درآمده است و در اسکارسال 1941 این فیلم جان فورد است که برنده جوایز اصلی می‌شود و اورسن ولز و همشهری کین هیچ جایز‌ه‌­ای نمی‌­گیرد. اما این دو فیلم همپای یکدیگر آثار بسیار مهمی هستند چه در ریخت شناسی سینمای کلاسیک آمریکا و چه در ریخت شناسی جامعه آن سال­‌های ایالت متحده و از نظراتی بسیار به یکدیگر شبیه هستند.

اما مناسبات چه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley از کجا می­‌آید؟

در وهله اول باید اشاره کرد که جان فورد کارگردانی ایرلندی بوده است. و ایرلندی‌ها، این شورشیان آرمان­‌خواه نگاهی رومانتیک به جهان دارند ، قائل به هیچ زور و استبدادی نیستد،اولین و تنها منطقه‌­ای بوده‌­اند که تا همین حالا توانسته‌­اند از زیر سیطره بریتانیا خارج شوند و کشور مستقل “جمهوری ایرلند” را پایه­‌گذاری کنند.
در چه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley ما با مناسباتی خانوادگی روبه‌­رو هستیم. همانظور که از فیلم‌های ملودرام انتظارش می­‌رود و وام­دار فیل‌م­ها ی قبلی خود کارگردان و همینطور گریفیث است.

همچنین بخوانید:
بررسی فیلم کریمر علیه کریمر Kramer vs. Kramer – درد مشترک

همان شکل داستانگویی شبکه ای که بین مجموعه‌­ای از آد‌مها وجود دارد و از خلال روابط انسان­‌هاست که داستان شکل می­‌گیرد.
فورد در فیلم‌­های دوره اول فیلمسازی‌­اش، نگاهی نژادپرستانه دارد که بیشتر از همه متوجه سرخ­پوست­‌هاست. یعنی دشمن و همین نگاه و نسبتی که قهرمانان دوره اول فیلمسازی فورد نسبت به “دشمن ” دارند، خود نمونه ای از تاثیر پذیری فورد از گریفیث است. همانطور که مثلا تعصب گریفیث یکی از فیلم­‌های نژادپرستانه تاریخ سینما است . جالب است که فورد حتی بازیگر چند فیلم گریفیث بوده‌­است.

فورد تجدیدنظر طلب

البته این نژادپرستی در بیشتر آثار وسترن فورد دیده می­‌شود، در نزاعی میان کابوی/تمدن و سرخپوست/توحش. در فیلم‌های دوره اول فورد در تلاش است تا در نسبت میان سفید پوستان و سرخ پوستان به مخاطبش بگوید که باید به یکسری چارچوب­ها قایل باشید وگرنه همه چیز از بین می­‌رود و شیرازه همه چیز از بین می­رود که بیشتر از نژادپرستانه بودن، کهنه است و مختص دوران قدیم.
فیلم وامدار آثار گریفیث است چه از نظر ساخت و شیوه اجرا و چه از نظر مضمونی و نگاه نژادپرستانه فورد. البته این نگاه فورد در گذر زمان دستخوش تلطیف و تغییر می‌شود.خود فورد نسبت به سرخ پوست‌ها و نگاه نژادپرستانه تجدید نظر می‌کند. این روند از فیلم جویندگان The Searchers آغاز می‌شود جایی که احساس اتان ادواردز (جان وین) نسبت به برادرزاده‌اش که سال‌ها اسیر سرخ پوست‌هاست و ناگریز محکوم به مرگ، باعث می‌شود تا بر قاعده کهن پا بگذارد و دختر را نکشد.

دنیای نو

در این فیلم فورد، مخاطب با ملودرامی مواجه است، مربوط به مناسبات سنتی یک خانواده در نسبت با یک صنعت محلی که زغال‌­سنگ است. معدن زغال سنگ در اینجا نقشی استعاری پیدا می­‌کند و نشانه‌هایی از دوران جدید و مدرن و صنعتی­ست . ورود ایده­‌هایی مدرن و صنعتی ست به دنیایی سنتی.
فیلم فورد شاید متهم به واپسگرایی شود، زیرا در مواجهه با مدرن شدن و صنعتی شدن نگاه منفی دارد و سعی بر طرح این سوال: چرا و به چه قیمتی؟ به قیمت از دست رفتن خانواده؟ پدر؟ کما اینکه بسیاری در طول این سال­‌ها آنرا واپسگرا خوانده‌­اند.
اما این تنها ظاهر ماجراست. چه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley در باطن، فیلمی مدرن است و واجد پیشنهادهایی جدید است برای ملودرام‌های پس از خودش. از این نظر که مانند فیلم پیشین فورد، خوشه‌­های خشم که اقتباسی­ست از داستان جان اشتاین بک چپ­گرا و با نگاهی چپ گرایانه به دنیا که حاصلش هم مسلما فیلمی با مواضعی چپ­گرایانه است و در چه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley هم در ارتباطی مستقیم با خوشه‌های خشم طلیعه‌­دار همان مواضع است و ایده‌­ای مترقی را بیان می­کند: گاهی وقت‌­ها برای حفظ یک چیز که خانواده است، به جای آنکه اعضای خانواده به هم نزدیک شوند، باید از هم فاصله بگیرند تا آن هسته مرکزی باقی بماند. تا وقتی آنها در کنار هم قرار بگیرند و از دنیای جدید و مواجهه با آن بترسند، اتفاقی نمی‌­افتد که اتفاق وقتی می‌­افتد که اعضای خانواده از هم فاصله بگیرند و با دنیای جدید و پدیده‌هایش مواجه شوند و آنگاه با فهم دنیای جدید و پدیده‌هایش، می‌­توانند بازگردند و بهتر از آن هسته مرکزی محافظت کنند.

اتفاقی که در خوشه‌­های خشم در سکانس انتهای خداحافظی پسر با مادرش می­افتد و هم در چه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley با نگاه رومانتیک­ و تراژیکش به مرگ پدر خانواده در انتهای فیلم پس از ریزش ذغال سنگ.

یاد ایام

چه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley در کل داستانی خیال‌انگیز ازروزگار سپری شده است. مخاطب در تمام طول اثر با راوی همراه می­‌شود: پسر بچه‌ای که در آن دوران زیسته و حالا مرد بالغی شده است و دارد داستانی از روزگار گدشته را تعریف می­‌کند. این مرد حالا در زندگی‌اش آنقدر حالش خوب است که داستانی از گذشته­‌ای تلخ را با نقطه اوج دردناک مرگ پدرتعریف بکند. این تایید همان فرضی ست که در ابتدا مطرح شد.
چه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley شکل جدیدی از زندگی آمریکایی را ارایه می‌دهد. دیگر قرار نیست همه اعضای خانواده کنار هم باشند و اتفاقا باید از یکدیگر فاصله بگیرند و هرکدام سراغ زندگی خودشان بروند که حالا شکل تثبیت شده زندگی آمریکایی ست.
درباره تاثیری که فیلم بر ملودرام­‌های پس از خودش می­‌گذارد باید به موردی مهم اشاره کرد: در تاریخ سینما بارها از تاثیرپذیری اورسون ولز از جان فورد صحبت شده است. همانطور که خود ولز می­‌گوید برای ساختن همشری کین، چهل بار دلیجان را دیده است.

فیلم دوم ولز یعنی امبرسون­های باشکوه شباهات زیادی به چه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley فورد دارد. در شکل خاص ملودرام خانوادگی.
حتی در سال‌­های اخیر هم در ملودرام­‌هایی چون فیلم اول سوفیا کاپولا خودکشی باکره‌­ها ‌The Virgin Suicides هم می­‌توان تاثیر این جنس از ملودرام را دنبال کرد.
در این جنس ملودرام مخاطب با خانواده‌های حومه نشینی سر و کار دارد که تازه دارند تبدیل به جزئی از جامعه صنعتی و شهرنشینی و سرمایه­‌داری می­شوند و در مواجهه با این دنیای جدید، خانواده ترک برمی‌­دارد و اعضای خانواده حالا مجبور است از هم فاصله بگیرند و هر کدام به صورت فردی راه مواجهه با این جهان نو را بیابند . به شکلی کلی­‌تر می­‌توان گفت این سنت ملودرام‌­های خانوادگی که خانواده در کوران حوادث دستخوش تغییرات می‌شود و هر یک از اعضا آن مجبور می­شوند راهی متفاوت از یکدیگر در پیش بگیرند، ریشه درچه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley جان فورد دارد.
چه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley درباره تمدن است. اورسن ولز درباره تمدن چنین می­‌گوید: “تمدن چیزی نبود جز اینکه یک مشت بچه پولدار، می­‌خواستند پولداریشان را به رخ دوست‌­دخترهایشان بکشند!”

کپی برداری و نقل این مطلب به هر شکل از جمله برای همه نشریه‌ها، وبلاگ‌ها و سایت های اینترنتی بدون ذکر دقیق کلمات “منبع: بلاگ نماوا” ممنوع است و شامل پیگرد قضایی می شود.

نوشته چه سرسبز بود دره من How Green Was My Valley – خانواده سبز و همیشه اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.