هر چیزی که باید در مورد مستند «انقراض: واقعیتها» دیوید اتنبرو بدانید
مجله نماوا، ترجمه: علی افتخاری
«انقراض: واقعیتها» (Extinction: The Facts) مستند جدید سر دیوید اتنبرو مستندساز انگلیسی به بررسی وضعیت شکننده دنیای طبیعی ما می‌پردازد و این پرسش را طرح می‌کند که چرا گونه‌های گیاهی و جانوری با این سرعت نگران‌کننده از بین می‌روند؟
در این روزهای پرآشوب، هیچ چیز به‌اندازه صدای گوش‌نواز اتنبرو برای ما آرامش نمی‌دهد – بااین‌حال تماشای تازه‌ترین فیلم مستند فعال پیشکسوت حوزه حیات وحش، اصلاً کار آسانی نیست. اتنبرو در مستند «انقراض: واقعیتها» تولید ویژه بی‌بی‌سی وان که سپتامبر ۲۰۲۰ روی آنتن رفت، از تأثیر مخرب فشارهای انسانی بر کاهش جمعیت حیات وحش سیاره پرده برمی‌دارد – و آنچه هر کدام از ما شخصاً می‌توانیم برای کمک به رفع فاجعه انجام دهیم.
یک میلیون گونه جانوری و گیاهی در دهه آینده به‌طور کلی ناپدید خواهند شد، و این مسئله به‌وضوح یک فاجعه در مقیاسی بی‌سابقه است، اما مستند یک ساعتی «انقراض: واقعیتها» قصد دارد ما را فراتر از ماهیت تهییج‌کننده تغییرات آب و هوایی ببرد، و بینش‌های عینی برخی از دانشمندان پیشرو جهان را در مورد چگونگی مقابله با برخی چالش‌های بزرگِ پیشِ روی تنوع زیستی ارائه دهد.
«انقراض: واقعیتها» یک سال پس از پخش مستند «تغییرات آب و هوایی: واقعیتها» اتنبرو ساخته شد، و بیش از مستند قبلی بر موضوع تخریب محیط زیست متمرکز است. پخش این مستند با واکنش‌های توأم با ناراحتی و عصبانیت مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی در مورد وضعیت جهان همراه بود و در عین حال، ستایش از داستان‌گویی بی‌عیب و نقص اتنبرو، و تعهد او به هدفش را به دنبال داشت.
در ادامه هر آنچه باید درباره «انقراض: واقعیتها» بدانید ذکر شده است:
انقراض چیست: واقعیتها چیست؟
بر اساس صندوق جهانی حیات وحش، رشد بشر باعث نابودی ۶۰ درصد از جمعیت حیات وحش جهان در چهار دهه گذشته شده است، درحالی‌که در گزارش سال ۲۰۱۹ سازمان ملل متحد پیش‌بینی شده است که از هر هشت گونه گیاهی و جانوری کره زمین، یکی در خطر نابودی است؛ و خیلی از این گونه‌ها در ۱۰ یا ۲۰ سال آینده از بین خواهند رفت. اتنبرو می‌گوید: «آشکار است که جهان کاملاً در نقطه عطف قرار دارد. آنچه بعدازاین اتفاق می‌افتد به همه ما بستگی دارد.»
انتخاب با ما است. آیا می‌خواهیم کورکورانه مصرف و توسعه را ادامه دهیم تا جهان طبیعی اطراف ما فراتر از هرگونه قدرشناسی، کوچک شود؟ یا می‌توانیم آگاهانه تصمیم بگیریم که وارد عمل شویم و کاری کنیم که به نجات صدها هزار حیوانِ در خطر ناپدید شدن برای همیشه، کمک کند. خوشبختانه، بسیاری می‌خواهند در گروه دوم قرار بگیرند، اما آگاهی هنوز هم یك مشكل است. آلیسن كرکام از مدیران بی‌بی‌سی می‌گوید: «مخاطبان واقعاً دوست دارند بفهمند كه این مسائل فوری محیطی چگونه بر آنها تأثیر می‌گذارد.»
«انقراض: واقعیتها» زیر پوست خطر می‌رود و بررسی می‌کند که چرا گونه‌های ما در چنین وضعیت نامطلوبی قرار دارند و نقش مسئولیت شخصی در مبارزه با این تهدید چیست. اتنبرو در این مستند از احساسات ما برای بررسی معنای بحران انقراض فراتر می‌رود، نه‌فقط برای کره زمین بلکه برای هر یک از خودمان.
این مجری حیات وحش، قدرت افسانه‌ای خود در قصه‌گویی را با مصاحبه با دانشمندان خط مقدم نبرد همراه می‌کند. حالا ما در حال مسابقه با زمان هستیم تا قبل از این که خیلی دیر شود، از جهان طبیعی محافظت کنیم. «انقراض: واقعیتها» می‌پرسد این بحران برای کل بشریت چه معنایی دارد.
بینندگان به «انقراض: واقعیتها» چه واکنشی نشان دادند؟
اتنبرو در زمینه ساخت مستندهای پر جوش و خروش با موضوع طبیعت، تبحر کامل دارد و فیلم آخر او ازهرجهت آشکار و بی‌پرده است. به دنبال پخش «انقراض: واقعیتها»، تماشاگران برای تحسین روایت تأثیرگذار و مهیج اتنبرو ۹۴ ساله به توییتر هجوم بردند تا نام او برای مقطعی‌ترند شود. مستند او سازمان صلح سبز بریتانیا را بر آن داشت تا یک گرافیک از ۱۸ حیوان را که در طول قرن گذشته منقرض شده‌اند، به اشتراک بگذارد؛ یک یادآوری دلخراش از آنچه در معرض خطر است – و چه چیزهای بیشتری را باید از دست بدهیم.
یکی از لحظه‌های نشاط‌آورتر «انقراض: واقعیتها» زمانی رقم می‌خورد که اتنبرو دوباره به سراغ یک خانواده از گوریل‌های کوهستانیِ در معرض خطر در رواندا می‌رود. او ۴۰ سال پیش برای اولین بار با این گروه آشنا شد، زمانی که آنها به دلیل اثر مخرب جنگل‌زدایی در آستانه انقراض قرار داشتند، اما یک تلاش حفاظتی عظیم در منطقه به این معنی است که گوریل‌ها از آن زمان زنده مانده‌اند و تعدادشان افزایش یافته است، ازجمله فرزندان پاپی، گوریل جوان شیطانی که اتنبرو در دهه ۱۹۸۰ ملاقات کرد. اتنبرو بقای آنها را با وجود تمام مشکلات «هیجان‌انگیز» توصیف می‌کند، و می‌افزاید: «این نشان می‌دهد اگر ذهن خود را به کار ببریم به چه نتیجه‌ای می‌توانیم برسیم.»
بااین‌حال، وضعیت بسیاری از حیوانات دیگر که در این مستند به نمایش درآمده‌اند، ازجمله کرگدن سفید شمالی، اصلاً خوشحال‌کننده نیست. فقط دو تا از آنها در حیات وحش باقی می‌مانند (و هر دو ماده هستند). اتنبرو قبلاً مرگ آخرین کرگدن سفید شمالی نر در سال ۲۰۱۸ را «یک فاجعه دیگر و یک پیام هشداردهنده دیگر» توصیف کرده بود.
چرا گونه‌های گیاهی و جانوری سیاره ما این‌چنین در معرض نابودی هستند؟
در یک کلام: انسان‌ها. در سراسر کره زمین، گونه‌های گیاهی و جانوری در مسیر گلوله ناشی از مصرف انسان و تغییرات آب و هوایی قرار دارند. در استرالیا، کوالاها به خاطر کم‌آبی و جنگل‌زدایی، با سرعتی بی‌سابقه در حال مرگ هستند: تهدیدی که باعث شده ببرهای سوماترایی، اورانگوتان‌ها و کرگدن‌ها نیز به لبه پرتگاه بروند (همراه با بسیاری از گونه‌های دیگر که زیستگاه خود را از دست داده‌اند).
در همین حال، تخریب تعداد زیادی از صخره‌های مرجانیِ آب‌های کم‌عمق این سیاره آینده کل اکوسیستم، ازجمله لاک‌پشت‌های دریایی، نهنگ‌ها و دلفین‌ها را در معرض خطر قرار داده است. سازمان ملل تخمین می‌زند که ۷۵ درصد از محیط زیست زمین و ۶۶ درصد از محیط زیست دریایی «به‌طور قابل توجهی با اقدامات انسانی تغییر کرده است»: به این معنی که درواقع هیچ حیوان یا گیاهی از آسیب‌های ناشی از این سقوط نجات نخواهد یافت.
یک شاخص کوچک از سرعت تغییر سیاره، کاهش گرده‌افشان حشرات است. اسكات مك‌آرت استاد حشره‌شناسی در دانشگاه كورنل و مسئول تهیه گزارش سازمان ملل درمورد انقراض گونه‌ها، می‌گوید: «درواقع یک عبارت تازه برای کاهش حشرات به کار می‌رود – “اثر شیشه جلو” – به این دلیل که اگر ۳۰ سال پیش در غروب رانندگی می‌کردید، باید مرتباً شیشه جلوی ماشین را تمیز می‌کردید، اما امروز دیگر این‌طور نیست.»
دیوید اتنبرو در «انقراض: واقعیتها» امیدوار است به چه چیزی برسد؟
با گذشت سال‌ها، اتنبرو به یکی از پرشورترین و رُک‌ترین حامیان دنیای حیوانات تبدیل شده است. دقیقاً این انرژی است که او امیدوار است با آن بتواند بینندگان را متقاعد کند که در جلوگیری از فاجعه یک نقش واقعی و شخصی دارند.
اتنبرو می‌گوید: «من در طول زندگی‌ام با برخی از برجسته‌ترین گونه‌های حیوانات جهان روبرو شده‌ام. فقط حالا می‌فهمم که چقدر خوش‌شانس بوده‌ام. به نظر می‌رسد بسیاری از این شگفتی‌ها قرار است برای همیشه از بین بروند. ما با یک بحران روبرو هستیم، بحرانی که عواقبی برای همه ما به همراه دارد… درک تأثیرات از دست دادن تنوع زیستی برای ما هرگز مهم‌تر از این مقطع زمانی نبوده است، این که چگونه خود ما مسئول آن هستیم.»
این فقط حرف نیست: اتنبرو کاری کرده که برنامه‌هایش با اقدامات مثبت همراه شود. او سال گذشته با حضور در جشنواره گلاستونبری، به جمعیت گفت: «در مستند «سیاره آبی ۲» یک سکانس هست که به نظر می‌رسد همه آن را به خاطر دارند. در آن سکانس نشان دادیم پلاستیک با موجوداتی که در اقیانوس زندگی می‌کنند چه کرده است. پلاستیک تأثیر فوق‌العاده مخربی دارد. و حالا، این جشنواره عالی بدون پلاستیک برگزار می‌شود. اینجا در گلاستونبری بیش از یک میلیون بطری آب هست که توسط شما نوشیده نشده است.»
این فقط یک قدم کوچک در یک نبرد عظیم است: اما یک نمونه خوب از تفاوتی که می‌توان ایجاد کرد.
از دست دادن تنوع زیستی می‌تواند به همه‌گیری جهانی منجر شود
اتنبرو می‌گوید: «دانشمندان ارتباط مخرب ما با طبیعت را با ظهور کووید-۱۹ پیوند داده‌اند.» این واقعیت که انسان هرچه بیشتر به زیستگاه‌های طبیعی تعدی می‌کند، یک هم‌جواری با حیوانات وحشی ایجاد می‌کند که خطر شیوع ویروس جدید از حیوانات به انسان را افزایش می‌دهد. در حقیقت، ۳۱ درصد از بیماری‌های در حال ظهور، از تغییر نوع استفاده از زمین نشئت گرفته‌اند، به‌عنوان مثال پاک‌سازی جنگل‌های بارانی برای استفاده از زمین برای پرورش گاو.
گیاهان در معرض خطر هستند
کتی ویلیس، دانشمند گیاهان از دانشگاه آکسفورد، در این زمینه تأکید می‌کند که برابر با گزارش سال ۲۰۱۹ سازمان ملل متحد از هر چهار گیاه یکی در معرض خطر انقراض است. گیاهان برای کیفیت غذا، آب و هوا بسیار مهم هستند. درختان جریان آب را تنظیم می‌کنند که باعث ایجاد ثبات در زمین و جلوگیری از رانش آن می‌شود. حتی در انگلیس که آب و هوا معتدل است، از بین رفتن تالاب‌های باتلاقی که می‌توانند آب باران را جذب کنند، باعث افزایش سیل شده است.
تجارت غیرقانونی حیوانات در حال افزایش است
شکار و تجارت غیرقانونی حیات وحش به یک صنعت چند میلیارد دلاری تبدیل شده است، حیواناتی مانند کرگدن‌ها و فیل‌ها به‌طور مرتب کشته می‌شوند، اما بیشترین حیوانات معامله‌شده پانگولین‌ها، پستانداران پوشیده از فلس هستند. آیریس هو متخصص حیات وحش می‌گوید: «تاجران ادعا می‌کنند که فلس آنها خواص دارویی دارند، اما فلس پانگولین‌ها مانند ناخن‌های ما فقط از کراتین ساخته شده‌اند». مستند «انقراض: واقعیتها» نشان می‌دهد که بیش از ۱۷۵ هزار پانگولین در سال ۲۰۱۹ کشته شدند.
صید بی‌رویه ماهی‌ها اقیانوس‌ها را خالی می‌کند
پروفسور دانیل پاولی از انستیتوی اقیانوس‌ها و شیلات در دانشگاه بریتیش کلمبیا، کانادا، توضیح می‌دهد که آب‌های اطراف کشورهای بزرگِ ماهیگیری – مانند چین، اندونزی و ایالات متحده در حال تخلیه است و جمعیت ماهی‌ها بهبود نمی‌یابد. به‌عنوان مثال در چین، در حال حاضر تنها حدود ۱۶ درصد ماهی در مقایسه با ۱۲۰ سال پیش، باقی مانده است. در سراسر انگلیس، در مقایسه با اوایل قرن بیستم، فقط پنج درصد ماهی‌های کاد باقی مانده‌اند.
مصرف، مشکل و راه حل است
اتنبرو توضیح می‌دهد که گرچه سهم عمده رشد جمعیت مربوط به کشورهای در حال توسعه است، اما فشار بر منابع از کشورهای پیشرفته وارد می‌شود. یک بریتانیایی به‌طور متوسط چهار برابر بیشتر از یک فرد در هند منابع را مصرف می‌کند. نحوه تولید و دفع چیزها تأثیر عمده‌ای بر محیط زیست ما دارد. زباله نیز یکی از مهم‌ترین موضوعات است: ما ۴۰٪ از مواد غذایی تولید شده خود را هدر می‌دهیم. اگر مصرف و ضایعات خود را کاهش دهیم، زنجیره تأمین پایدارتری می‌توانیم ایجاد کنیم.
ما می‌توانیم تغییر کنیم
همه‌گیری کرونا، جهان را متوقف کرده است، و حالا زمان آن فرا رسیده است که نحوه اداره دنیای خود را تغییر دهیم در سطح فردی، باید به‌دقت به رفتارهای مصرفی خود فکر کنیم، ازجمله چه می‌خریم، از کجا می‌خریم و چند بار می‌خریم. همان‌طور که کتی ویلیس می‌گوید: «همه چیز کاملاً به‌هم‌پیوسته است؛ از یک برکه تا یک جنگل بارانی گرمسیری. ما تمایل داریم فکر کنیم به‌نوعی خارج از سیستم هستیم. اما ما بخشی از آن هستیم؛ و کاملاً به آن متکی هستیم.»
منابع: Stylist و WholyMe
نوشته هر چیزی که باید در مورد مستند «انقراض: واقعیتها» دیوید اتنبرو بدانید اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.
