مجله نماوا، رضا صائمی

«عصر جدید» چارلی چاپلین گواه بر این است که او نه تنها یک نابغه سینمایی به ویژه در کمدی بوده که نگاهی تاریخی و جامعه‌شناختی به جامعه و انسان معاصر هم داشته است.

فیلم «عصر جدید» در سال ۱۹۳۶ میلادی ساخته شد که هنوز انسان مدرن چنانکه امروز به شکل ملموسی قابل درک است از مصائب تکنولوژی و زیست مدرن خبر نداشت و گویی چاپلین با این فیلم به پیشگویی مصائب جهان مدرن و در واقع نقد مدرنیته پرداخته. نقدی تصویری از آنچه که مثلا مکتب فرانفکورت نسبت به جهان صنعتی داشته است.

در واقع او در این فیلم به استحاله انسان در تکنولوژی و جهان ماشینی پرداخته که مصادیق نمادین آن را می‌توان در جایی جستجو کرد که او در لای چرخ دنده‌های دستگاه کارخانه گیر می‌کند. این صحنه روایتی از بلعیده شدن انسان توسط تکنولوژی‌های مدرن است. می‌توان رویکرد مارکسیستی به ازخودبیگانگی انسان مدرن به ویژه طبقه‌ی کارگر را در سازو کارها و مکانیسم اقتصادی نظام سرمایه‌داری در این فیلم ردیابی کرد. در جایی که او به عنوان یک کارگر هر روز باید پیچ و مهره‌ها را سفت کند آنقدر در این کار غرق می شود که به تدریج دچار استحاله هویتی شده و خود به بخشی از همان فرایند کار بدل می‌شود. خودش ماشینی می‌شود که گویی از سویه‌های انسانی‌اش دور شده و به قول مارکوزه به انسان تک ساحتی بدل شده است. چنانکه هر چیزی را که شبیه به پیچ باشد می‌چرخاند و چفت و بست می‌کند.

روایتی دیگر از این سلطه ماشین بر انسان را می‌توان در آزمایش کردن ماشین خودکار غذاخوری ردیابی کرد که بار دیگر چاپلین در آن بر آسیب‌پذیری انسان و در اینجا جسم و بدنش زیر سلطه و یوغ تکنولوژی حرف می‌زند. جالب اینکه تمام شوخی‌ها و سویه‌های کمیک فیلم نیز در خلق همین موقعیت‌ها شکل می‌گیرد. گویی او در حال به تصویر کشیدن تراژدی طبقه کارگر در جامعه صنعتی و سرمایه‌داری به زبان و بیان کمدی است.

ساخت «عصر جدید» با نام اولیه «جمعیت» چهار سال به طول انجامید و به یکی از بهترین کارهای چاپلین تبدیل شد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که اندیشه‌های اصلی این فیلم از بحران مالی ۱۹۲۹ آمریکا گرفته شده است. در این فیلم هم چاپلین همانند بقیه فیلم‌هایش در نقش فقیر ولگردی ظاهر می‌شود که طبقه بورژوازی را به نقد می‌کشد.

شاید فراتر از تحلیل یا نقد طبقاتی باید گفت چاپلین در «عصر جدید» به هجو جهان ماشینی می‌پردازد. جهانی که ماشین و تکنولوژی در خدمت جهان سرمایه‌داری تنها به سود می‌اندیشید و در این زمینه همه چیز حتی خود انسان به عنصری در فرایند خط تولید بدل شده و صرفا به عنوان بخشی از سود تعریف می‌شود. با اینکه نزدیک به یک قرن از این فیلم می‌گذرد، اما همچنان می‌توان «عصر جدید» را تصویری از جهان امروز دانست که در آن انسان در شمایل تازه‌تری از تکنولوژی‌زدگی گرفتار است و همچنان لابه لای چرخ دنده‌های آن دست و پا می‌زند.

به عبارت دیگر چاپلین در «عصر جدید» به اسارت انسان توسط ماشین و تراژدی ماشینیسم دست می‌زند و از مسخ شدن انسان توسط ماشین سخن می‌گوید. در واقع او تصویر رومانتیک یا ایده‌آلیستی از جهان مدرن را می‌شکند و واقعیت‌های ناخوشایند آن را برجسته می‌کند. حتی می‌توان «عصر جدید» را نمونه‌ای موفق از ترسیم جهان آبزورد دانست و فیلم را مصداقی از کمدی سیاه. ضمن اینکه می‌توان «عصر جدید» را در کنار «دیکتاتور بزرگ» سیاسی‌ترین فیلم چاپلین دانست که در آن به نقد قدرت و ساختار اجتماعی برساخته از آن می‌پردازد.

فارغ از دلالت‌های سیاسی و اجتماعی «عصر جدید»، خود فیلم از حیث ژانری، یکی از کمدی‌های ماندگار تاریخ سینمای جهان است که همچنان طراوات و تازگی خود را از دست نداده و همچنان می‌توان با تماشای آن هم خندید و هم خردمندانه به آن اندیشید. «عصر جدید» هنوز قدیمی و کهنه نشده و سرشار از تاویل‌های تاریجی و جامعه شناختی است. یک نمونه موفق از کمدی اجتماعی نقادانه که در هر عصر و دوره‌ای می‌توان به تماشای آن نشست.

تماشای این فیلم در نماوا

نوشته نگاهی به فیلم «عصر جدید» / مسخ انسان در اسارت ماشین اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.