مستند «آفتاب نارنجی»؛ رسیدن به وحدتی بی‌شکل، با دیگری و جهان
مجله نماوا، علیرضا نراقی
مستند «آفتاب نارنجی» ساخته ویلیام.ای کرکلی که در سال ۲۰۱۶ به نمایش درآمد، تصویری است از درون، درباره یکی از جریانات تحول‌خواه دهه متلاطم و پرحادثه شصت میلادی. فیلم به یکی از گروه‌هایی می‌پردازد که به دلیل تابوهای اجتماعی کمتر درباره آن حرف زده شده است. روایتی از دهه‌ای است که در آن جنبش‌های دانشجویی، هیپیسم، گروه‌های چپ‌گرا و ضد نژادپرستی، معنویت‌گرایی، آنارشیسم و… بر سر یک آرمان به توافقی غیررسمی و نانوشته رسیدند که همانا مقابله با «وضع موجود» بود؛ وضع موجودی که ریشه‌های دیرینی فراتر از آن زمان داشت. هر چند که جریانات علیه وضع موجود در دهه شصت هدفی مشخص در ضدیت با جنگ ویتنام داشتند، اما در واقع علیه یک تاریخ و یک سبک کهنسال زندگی مبارزه می‌کردند.
«آفتاب نارنجی» به گروه برادران عشق ابدی می‌پردازد. گروهی متشکل از چند جوان موج‌سوار و هیپی در کالیفرنیا که شیفته مرام‌های معنوی شده بودند و در پی تغییر ذهن و روان آدم‌ها از طریق مواد روانگردان بودند. آنها تلاش کردند آن ضدیت با وضع موجود را به شیوه‌ای نامتعارف و بر مبنای آگاهی فرارونده و حالت استعلایی روانگردان در جامعه گسترش دهند. شیوه‌ای غریب و غیرقانونی که با وجود اشتیاق بخش کوچک و نوگرای جامعه آمریکا، اغلب به سبب ترس‌ها و اخلاقیات عامه با مواجهه‌ای طردآمیز و سرانجامی سرکوبگر روبرو شد. سیاستمداران محافظه‌کار آن زمان آمریکا و در رأس آنها دولت نیکسون با دمیدن بر نوعی عوام‌گرایی و نگرانی‌های کاذب محافظه‌کارانه کار به نسبت ساده‌ای در سرکوب و متلاشی ساختن این گروه داشتند و با فراغ بال دست به خشونت علیه آنها زدند.
فرهنگ زیربناست
دهه شصت، دهه مبارزه فرهنگی بود. دهه مبارزه با بنیان‌ها و نه فقط صورت‌های ظاهری و اشکال و ساز و کارهای رؤیت‌پذیر قدرت. در این دهه جوانان به‌جای منحصر ساختن مبارزه علیه نظام اقتصادی-سیاسی و ایدئولوژی حاکم بر اجتماع، در پی انقلاب در اذهان، باورها و امیالی بودند که این نظم نابرابر، غیرآزاد و خشن را به شکلی تاریخی مشروع ساخته بود. فرهنگ ساحت درونی انسان را تشکیل می‌دهد و ارتباطی ریشه‌ای و پیچیده با روان دارد. مثلث احساسات و عواطف، افکار و باورها و خواست و اراده است که با تغذیه کردن از ایدئولوژی‌ها و حمایت تحریک‌آمیزِ صورت‌های نمادین قدرت (حکومت، آموزش، سرگرمی، سنت و…) فرهنگ را شکل می‌دهد.
بخش مهمی از جنبش‌های علیه وضع موجود در دهه شصت و هفتاد همین ساحات درونی-فرهنگی را هدف قرار داده بودند چرا که معضلاتی چون خشونت و نابرابری، جنگ و استیلای بر آزادی دیگری را ناشی از مشکلاتی در این ساحات می‌دیدند. گروه برادران عشق ابدی هدفش تغییر این وضعیت ذهنی و روانی بود. آنها گروهی معنوی، آرمانخواه، پاک باخته و البته کمی خوش‌خیال بودند که تلاش داشتند از طریق مواد روانگردان ذهن انسان را متوجه ساحتی کیهانی و صمیمی در همنشینی با جهان و حقیقت کنند. آنها متأثر از آموزه‌های عرفان شرقی و رویکردهای تازه در فلسفه که از متافیزیک غربی دیگر ناامید شده بودند، در پی هدایت انسان به نقطه‌ای فراتر از صورت‌های جدایی‌آفرین ارتباطی و اشکال برساخته اجتماعی بودند تا او را از کلیشه‌های رنج‌آور رهانیده، به وحدتی بی‌شکل با دیگری و جهان نزدیک کنند.
عنوان «آفتاب نارنجی» به خالص‌ترین ماده تولیدی برادران عشق ابدی اشاره دارد. آنها می‌خواستند به این توانایی برسند که تجربه استفاده از ال‌اس‌دی را همگانی کنند. آرمان آنها مجانی شدن این ماده و توزیع عمومی آن بود. به همین دلیل درآمد بالای خود در تولید و توزیع و قاچاق مواد را صرف پایین آوردن قیمت و بالابردن کیفیت خلوص به طور همزمان کردند.
جاذبه این مستند در همین تناقض‌آمیز بودن موضوع آن است که مخاطب خود را به چالش می‌کشد و در حالتی دوگانه میان تردید و اشتیاق قرار می‌دهد. تناقض غریب فیلم در قرار گرفتن حرکتی معنوی و نجات‌گرا در مسیری مجرمانه و پرخطر است. بخشی از صحنه‌ها و جوانی شخصیت‌های فیلم که به دهه شصت برمی‌گردند با بازیگران بازسازی شده‌اند که به شکلی باورپذیر و غیرمتکلف اجرا شده است. در کنار این، تصاویر مستند و گفت‌وگوهایی برانگیزانند و صادقانه به بازنمایی درست موضوع بسیار کمک کرده است. نقطه قوت دیگر فیلم این است که از زاویه شخصیت‌های گروه و از زاویه رویکرد آنها به کارشان ماجرا را می‌بیند و به همین دلیل، ضمن آشنایی‌زدایی از موضوع، قضاوت‌های مرسوم و پیشینی مخاطب را درباب چنین مسئله‌ای خنثی می‌کند.
سیاست سیاست نیست
«آفتاب نارنجی» نشان می‌دهد که چگونه گروه برادران عشق ابدی به مانند دیگر جریان‌های آن دوران اتفاقاً با هدف قرار دادن تغییر غیرسیاسی، وجه روزمره و حتی فردی سیاست را افشا کردند و ساختار قدرت را از آن تنزه‌طلبیِ نم‌کشیده و مزورانه‌اش جا کن کردند. آرمان آنها تغییری انفسی بود. آنها انسان را در ارزش‌ها و قالب‌های ساختگی خانواده، ملیت، نژاد و فرقه گیر افتاده می‌دیدند و معتقد بودن از درون ذهن چنین انسانی سیاست آزاد و برابر و جامعه‌ای آرام ساخته نمی‌شود. در روزمرگی ملال‌آور شبیه دیگری شدن، پیشرفت و رقابت است که نطفه جنگ و کشتارهایی چون ویتنام بسته می‌شود. این نکته در بین بسیاری از گروه‌های علیه وضع موجود در دهه‌های شصت و هفتاد مشترک بود، اما با دیدگاه و توجیهات و فلسفه‌هایی متفاوت، به همین علت با وجود اینکه در ظاهر حرکت‌ها و جریانات مد روز دهه شصت و هفتاد موفقیت سیاسی بدست نیاوردند، اما توانستند صدای انقلاب فرهنگی خود را تا به امروز بلند و زنده نگه دارند.
نکته مهمی که فیلم نشان می‌دهد شکل سرکوب این گروه توسط حکومت بود. با اینکه گروه برادران عشق ابدی گروهی غیرخشن، صلح‌جو و غیرخطرناک بودند، حکومت برای سرکوب، تلاش کرد آنها را در موضوع مواد محرک و مخدر در کنار بدها قرار دهد و از طریق مشابهت‌سازی میان این گروه با گروه خشن و مخرب فرشتگان جهنم تصویری ترسناک از آنها بسازد تا خشونت علیه آنها را مجاز کند. از اینجاست که با ایجاد یک مشروعیت مصنوعی و دروغین دولت ایالات متحده توانست اعضای گروه را دستگیر و حلقه بی‌آزار برادران عشق ابدی را نابود کند.
فیلم حالا آنها را در قالب جدید زندگی‌شان نشان می‌دهد. مردان و زنان پیری که هنوز به نظر جوان و تازه می‌رسند و برای آن صمیمیت و خلوص ناب خود ارزش بسیاری قائل هستند و خود باور دارند که اذهان بسیاری را در جهت مثبت تغییر دادند. حالا آدم‌هایی نرم و دوست داشتنی را می‌بینیم که دلتنگ نابیت زندگی اشتراکی و ساده خود هستند. گویی آنها در جایی نوری از حقیقت را دیدند و آرمانی جز به اشتراک گذاشتن مجانی آن نداشتند. آرمانی که هنوز محقق نشده است: یعنی تغییر سیاسی از طریق تغییر انسان.
تماشای «آفتاب نارنجی» در نماوا
نوشته مستند «آفتاب نارنجی»؛ رسیدن به وحدتی بی‌شکل، با دیگری و جهان اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.
