مجله نماوا، علیرضا نراقی

برای سینمای مستند و به طور کلی سینما در هر گونه و دسته‌ای، اهداف و کارکردهای زیادی تعریف شده است، اما بسیاری از این اهداف و کارکردها در تضاد و تناقض با یکدیگر قرار دارند، چرا که اغلب‌شان مقید به شرایط زمانی، مکانی و یک ایدئولوژی خاص بوده‌اند. این تضادها باعث شده که بیشتر منتقدان و نظریه‌پردازان معاصر سینما بر این باور باشند که سینما فاقد یک هدف از پیش روشن و کارکردی معین است. سینما امری بشر ساخته است که فاقد ماهیت است و وابسته به متغیرهای بیرونی و تحولات درونی خود، تعاریف تازه و متفاوتی پیدا می‌کند. هر ژانر و هر فیلم هدف و کارکردش را خود تعریف می‌کند و دادن یک تبیین جامع و مانع درباب این هنر ناممکن است. اما راجر ایبرت منتقد فقید و اثرگذار معاصر درباره ماهیت و کارکرد سینما تبیینی دارد که به میزان قابل درک و توجیه‌پذیری دارای وسعت و شاملیت است. ایبرت معتقد بود همه ما در یک چرخه ثابت که زندگی نامیده می‌شود گیر افتاده‌ایم. این چرخه با رنج‌ها و لذت‌های مشترکی همراه است. سینما با تصویر کردن عینی زندگی، احساس همدلی و درک ما را نسبت به حضور و تجربه دیگران در این چرخه بالا می‌برد و موجب درک بهتری نسبت به دیگری و موقعیت‌های مختلف زیستی می‌شود. مستند ۲۴ دقیقه‌ای «شرایط اضطراری» ساخته دان کراس تولیدی از نتفلیکس در سال ۲۰۱۶ با وجود کوتاه بودن و خلاصگی، یک نمونه کامل و اثرگذار از ماهیتی است که ایبرت برای سینما قائل بود.

در مواجهه با مرگ تنها نیستیم

رو به مرگ بودن واقعی‌ترین و آشناترین موقعیتی است که همه موجودات زنده از جمله انسان‌ها تجربه می‌کنند. با اینکه خود انسان رو به مرگ، در مواجهه با این پدیده تنهاست، اما زندگی انسانی وابستگی‌ها و پیوندهایی را در خود دارد که آنها نیز از این مواجهه متأثر می‌شوند. تجربه مرگ عزیزان و آشنایان یکی از سهمگین‌ترین ضربه‌هایی‌ است که زندگی به انسان می‌زند. این از دست دادن -خاصه پس از دوران جوانی- آنقدر تکرار می‌شود که مرگ را به امری هر روزه بدل می‌سازد و به نوعی دید و جهان بینی فرد را یکسره دگرگون می‌کند. حتی پس از سال‌ها، از دست دادن عزیزان‌مان ناخودآگاه برای لحظاتی همچنان بهت‌آور و غیرقابل باور می‌شود. هضم مرگ همواره با دشواری همراه است. از دست دادن دیگری می‌تواند مثل از دست دادن بخشی طبیعی از وجودمان باشد. پس به یک اعتبار فرد در برابر مرگ تنها نیست، بلکه بخشی از وجود کسانی که او را دوست دارند و به او وابستگی دارند نیز می‌میرد.

مستند «شرایط اضطراری» در گویاترین و موجزترین شکل ممکن با تبحر و تعهد این وضعیت را نشان می‌دهد. فیلم در بخش مراقبت‌های ویژه یک بیمارستان، مواجهه با مرگ را نمایش می‌دهد. اما بیشتر از خود بیمار وضعیت اطرافیان را برجسته می‌سازد. از قضا بازنمایی تکان دهنده و اثرگذار این مستند نشان می‌دهد که خود بیمار رو به مرگ در مقایسه با اطرافیان مواجهه‌ای آرامتر با این واقعیت دارد. گویی که ماهیت انسان که با دلبستگی و علاقه هم‌ساز است، مرگ دیگری را دشوارتر از مرگ خود می‌سازد.

آخرین وابستگان بیمار رو به مرگ

پزشک، پرستار و کادر بیمارستان آخرین پیوند بیمار رو به مرگ‌اند. آخرین همراهان یک فرد. یکی از ابعادی که در «شرایط اضطراری» به تصویر کشیده می‌شود مواجهه دشوار پزشکان با این موقعیت است. تصور غالب این است که پزشکان به مرگ عادت دارند. آنقدر روزانه با این وضعیت مواجه می‌شوند که دیگر مرگ برایشان امری قابل پیش‌بینی است و می‌توانند عواطف خود را از تأثر و آسیب در این موقعیت محفوظ بدارند. اما «شرایط اضطراری» نشان می‌دهد که مواجهه با رنج دیگران و وضعیت از دست رفتن یک وجود انسانی، هیچگاه عادی نمی‌شود. پزشکانی که در این فیلم نشان داده می‌شوند همه برای این موقعیت آموزش دیده هستند و برخوردی منطقی و در عین حال همدل و آرام با این وضعیت دارند. اما این وضعیت برای آنها نیز متأثر کننده است و هر مرگی برایشان به مانند هر تولدی تازه و منحصر به فرد است؛ همچون زخمی تازه که درد و خونی جدید را به بار می‌آورد، حتی اگر زخم تجربه هر روزه‌ زخم خورده باشد. دوربین با نمایش لحظات کوتاه خلوت پزشکان و نماهایی نزدیک از صورت آنها، وضعیتی که در آن قرار دارند را به خوبی تشخص می‌بخشد و قابل درک می‌سازد.

«شرایط اضطراری» درباره بیمارانی است که باید میان مرگ یا زندگی بدون هوشیاری و پر از رنج، برایشان تصمیم گرفته شود. تلخ است، اما تصویر واقعی و دقیقی که نشان می‌دهد بیشتر از ناامیدی، نمایانگر واقعیتی همدلانه در زندگی انسانی است که عواطف نرم و دیگردوستانه‌ای را در تماشاگر بیدار می‌کند. فیلم یک موضوع بسیار وسیع را به خوبی و با روندی کامل و خوش ساخت فشرده کرده است. «شرایط اضطراری» نمونه خوبی است از آن ماهیتی که ایبرت برای سینما قائل بود. درک موقعیت‌های انسانی موجب پیوند گسست‌ناپذیر و مهربانانه آدم‌ها می‌شود و این می‌تواند هدفی برای سینما باشد.

تماشای «شرایط اضطراری» در نماوا

نوشته درباره مستند «شرایط اضطراری» / سینما و مرگ اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.