جنگ از نگاه سینمای اوکراین / پنج فیلم که تلفات انسانی تعرض را بررسی می‌کند
مجله نماوا، ترجمه: علی افتخاری
سرزندگی فرهنگی اوکراین در سال‌های اخیر به‌واسطه تولیدات سینمایی چشمگیر و بلندپروازانه در این کشور که به بررسی تلفات انسانی تعرض روسیه می‌پردازد، همیشه نمایان بوده است.
این سینما هرچند در مواجهه با بمب‌ها و موشک‌ها کاری از دستش برنمی‌آید، اما نمایی متغیر از زندگی و دغدغه‌های اوکراینی‌های دوران معاصر ارائه می‌دهد که با گرفتاری‌های مرگبار تسلط روسیه بر شبه‌جزیره کریمه در جنوب اوکراین در سال ۲۰۱۴ و جنگ تقریباً همیشگی در منطقه دونباس روبرو هستند.
هالیوود ریپورتر پنج فیلم را که فرصت همدلی و درک بیشتر از تقابل را از نگاه هنرمندان برجسته اوکراینی فراهم می‌کند، انتخاب کرده است.
«بازتاب» (Reflection– ۲۰۲۱) به کارگردانی والنتین واسیانوویچ
تازه‌ترین ساخته والنتین واسیانوویچ، هنرمند همه‌فن‌حریف اوکراینی، یکی از فیلم‌های محبوب منتقدان سینما در جشنواره فیلم ونیز امسال بود. واسیانوویچ در «بازتاب» با خویشتن‌داری و مهارت بصری خیره‌کننده، از سکانسی با نماهای ثابت استفاده می‌کند تا داستانی غمناک درباره یک پزشک جوان (رومن لوتسکی) را روایت کند که برای رسیدگی به مجروحان نزدیک منطقه نبرد در منطقه دونباس در اوکراین داوطلب می‌شود، اما خیلی زود گیر سربازان روسی‌زبان می‌افتد که وانمود می‌کنند بومی هستند، اما درواقع مزدوران روسی هستند که برای کمک به تهاجم به منطقه اعزام شده‌اند. دکتر متحمل زنجیره‌ای از وقایع وحشتناک می‌شود – زندان، شکنجه، همکاری اجباری تا این که ناگهان آزادی خود را به دست می‌آورد، به کیف برمی‌گردد و با همراهی دختر جوانش روند سرگیجه‌آور بهبودی را آغاز می‌کند، منتقد هالیوود ریپورتر «بازتاب» را «یک نمای پانورامای قدرتمند از تقابل، مملو از تصاویر ویرانگر از وحشت، اما در عین حال لحظاتی از لطف، زیبایی و عشق ماندگار» توصیف کرد.
«زمستان زیر آتش: نبرد اوکراین برای آزادی» (Winter on Fire Ukraine’s Fight for Freedom – ۲۰۱۵) به کارگردانی اوگنی آفینفسکی
مستند اوگنی آفینفسکی که اولین بار در دنیا در بخش خارج از مسابقه جشنواره فیلم ونیز نمایش داده شد، یک مونتاژ جالب و در دل حادثه از اعتراضاتی است که با تصمیم دولت اوکراین در ۲۰۱۴ برای تعلیق امضای توافقنامه تجاری با اتحادیه اروپا به سود روابط نزدیک‌تر با روسیه ولادیمیر پوتین آغاز شد – یک فصل کلیدی که به تهاجم نظامی روسیه به این کشور از پنجشنبه ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ منتهی شد.
آفینفسکی و گروه او در «زمستان زیر آتش: نبرد اوکراین برای آزادی» که نامزد جایزه اسکار بهترین مستند بلند شد، معترضان را از خط مقدم و هم‌زمان با تظاهرات آنها علیه رژیم ویکتور یانوکوویچ، رئیس جمهور سابق اوکراین که روابط نزدیکی با پوتین داشت، دنبال می‌کنند؛ و وقتی تعداد تظاهرکنندگان در میدان استقلال کیف به صدها هزار نفر می‌رسد و با سرکوب مرگبار نیروهای دولتی همراه می‌شود، فیلمسازان در محل حضور دارند. منتقد هالیوود ریپورتر نوشت: «آفینفسکی شاهدان مختلف شامل فعالان دانشجویی، خبرنگاران، کارگران، هنرمندان و روحانیون را پیدا کرد که همگی صداهای آشکاری را به کلاژ اضافه کردند… با فرار یانوکوویچ از کشور، فیلم با لحظه رضایت‌بخش پیروزی، و سرنگونی رژیمی سرکوبگر توسط یک جنبش پوپولیستی به پایان می‌رسد… البته، این کاملاً پایان داستان نبود.»
«به سوی خانه» (Homeward– ۲۰۱۹) به کارگردانی نریمان علی‌اف
«به سوی خانه» نریمان علی‌اف، فیلمساز اوکراینی اولین بار در دنیا در ۲۰۱۹ در بخش نوعی نگاه جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد، زمانی که کارگردان فیلم‌اولی تنها ۲۶ سال داشت. فیلم با مصطفی (اختم سیتابلایف) یک پدر پنجاه و چند ساله تندخو و علیم (رمزی بلیالوف) پسر ۲۰ ساله عنق او شروع می‌شود که به سردخانه‌ای در کیف رفته‌اند تا جسد پر از گلوله ناظم، برادر بزرگ‌تر علیم را که پس از داوطلب شدن برای مبارزه در جنگ مرزی جاری با روسیه، در یک نبرد کشته شد، تحویل بگیرند. ریشه‌های خانوادگی مصطفی به اقلیت قومی مسلمانان تاتار کریمه برمی‌گردد و او احساس می‌کند باید جسد ناظم را در سرزمین اجدادی‌اش دفن کند؛ بنابراین، یک سفر جاده‌ای در سراسر اوکراین آغاز می‌شود که به شکل فزاینده‌ای نحس و پرحادثه می‌شود، برخورد با یک پلیس راهنمایی و رانندگی، توقف اجباری در روستایی خوابآلود، یک سرقت در کنار دریاچه و درگیری با مرزبانان. تاتارهای اوکراین در دوران اتحاد جماهیر شوروی فجایع غیرقابل توصیفی را متحمل شدند و با الحاق مجدد کریمه به روسیه از ۲۰۱۴، امروز با موج تازه‌ای از آزار و اذیت روبرو هستند (زمین‌های آنها تصرف شده است، فعالیت سازمان‌های سیاسی آنها ممنوع شده است)؛ بنابراین، قدرت امپریالیستی روسیه، شخصیت منفی خارج از صحنه «به سوی خانه» باقی می‌ماند. منتقد هالیوود ریپورتر از این فیلم که نماینده اوکراین در بخش اسکار فیلم بلند بین‌المللی بود به‌عنوان «یک درامِ با اعتمادبه‌نفس ماهرانه با بازی‌های خوب» استقبال کرد که علی‌اف را «استعدادی در حال ظهور» معرفی کرد.
«زمین مثل یک پرتقال آبی است» (The Earth Is Blue As An Orange– ۲۰۲۰) به کارگردانی ایرینا تیلیک
متا مستند خلاقانه ایرینا تسیلیک هم مراقبه‌ای درمورد قدرت رستگاری سینما و هم تحقیقی درباره مصائب زنان و کودکانی است که در بحبوحه جنگ چند ساله در دونباس زندگی می‌کنند. فیلم ماجرای یک مادر مجرد اوکراینی به نام هانا و چهار فرزندش را روایت می‌کند که می‌کوشند با وجود بمباران و هرج و مرج اطرافشان، خانه خود را پناهگاهی امن مملو از زندگی و سبک‌سری نگه دارند. هر کدام از اعضای خانواده عشق زیادی به سینما دارند و تیلیک آنها را درحالی‌که فیلم خود را با الهام از زندگی در زمان جنگ فیلمبرداری می‌کنند، به تصویر می‌کشد – تبدیل آسیب‌ها به هنر به‌عنوان راهی برای انسان ماندن. فیلم در جشنواره ساندنس ۲۰۲۰ در بخش مسابقه فیلم‌های مستند سینمای جهان برنده جایزه کارگردانی شد.
«آتلانتیس» (Atlantis– ۲۰۱۸) به کارگردانی والنتین واسیانوویچ
برحسب اتفاق، «آتلانتیس» والنتین واسیانوویچ در جشنواره ونیز ۲۰۱۸ در همان روزی جایزه بهترین فیلم بخش افق‌ها را برد که اولگ سنتسوف، فیلمساز اوکراینی زندانی توسط روسیه در یک تبادل زندانیان آزاد شد، اما فیلم واسیانوویچ که دانش‌آموخته مدرسه فیلم وایدا در لهستان است، درباره پایان‌های خوش نیست. داستان در سال ۲۰۲۵ روی می‌دهد، زمانی که نیروهای میهن‌پرست در شرق اوکراین، سرانجام جنگ طولانی با روسیه را با موفقیت به پایان رسانده‌اند، اما در این داستان دردآلود که از نگاه سربازی مبتلا به اختلال استرس که خانواده، خانه و معنای زندگی در جنگ از دست داده، روایت می‌شود، همه‌چیز خوب نیست. «آتلانتیس» که شامل خودکشی، گورهای دسته‌جمعی و ویرانی‌های زیست‌محیطی می‌شود، مراقبه‌ای پرقدرت درمورد آسیب‌های ماندگار جنگ حتی در پیروزی خیالی است و به قول منتقد هالیوود ریپورتر، «یک داستان تاریک و در عین حال روشن انسانی.» فیلم پساآخرالزمانی و دیستوپیایی واسیانوویچ نماینده اوکراین در بخش فیلم بلند بین‌المللی جوایز اسکار بود.
یک پیشنهاد دیگر: سریال «خادم مردم» (Servant of the People – ۲۰۱۵ – ۲۰۱۹) با بازی ولودیمیر زلنسکی
ایالات متحده تنها کشوری نیست که یک ستاره تلویزیونی پرشور را به‌عنوان بالاترین مقام خود انتخاب کرد. ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور فعلی اوکراین، به لطف کمدی سیاسی بسیار محبوب «خادم مردم» که خودش خلق کرد، در آن بازی کرد و از طریق شرکت خود کوارتال ۹۵ تولید کرد، در کشورش به شهرت عمومی دست یافت. با توجه به نقش زلنسکی در سریال، این مسیر خیلی سورئال به نظر می‌رسد: او نقش یک معلم دبیرستان را بازی می‌کند که با صحبت کردن علیه فساد دولتی به‌سرعت به یک چهره معروف تبدیل می‌شود و به صندلی ریاست جمهوری می‌رسد. درحالی‌که در سال ۲۰۱۸ فصل سوم و پایانی «خادم مردم» در حال تولید بود، کارمندان کوارتال ۹۵ یک حزب سیاسی با نام این مجموعه تلویزیونی ایجاد کردند. بعد زلنسکی نامزدی خود را برای انتخابات ریاست‌جمهوری اوکراین در ۲۰۱۹ اعلام کرد و با تکیه بر پرسونای محبوب خود علیه فساد صحبت کرد. او درنهایت با ۷۳٫۲ درصد آرا در انتخابات پیروز شد.
منبع: هالیوود ریپورتر (پاتریک بژسکی)
نوشته جنگ از نگاه سینمای اوکراین / پنج فیلم که تلفات انسانی تعرض را بررسی می‌کند اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.
