مجله نماوا، شادی حاجی مشهدی

اساسا سینما با دو بال علم و تخیل زاده شد، جان گرفت و پرواز کرد؛ آن چنان که ادوارد مایبریج در سال ۱۸۷۸ میلادی، با عکسبرداری پشت سر هم از اسبی به نام سالی گاردنر تبدیل به اولین کسی شد که تلاشش برای تولید تصاویر متحرک به ثبت رسید، ژرژ ملی‌یس نیز در سال ۱۹۰۲ فیلم صامت فرانسوی «سفر به ماه» ( Le Voyage dans la lune) را که برداشت آزادانه‌ای از رمان‌های ژول ورن و اچ. جی. ولز بود، به عنوان نخستین فیلم علمی- ‌تخیلی تاریخ سینما ساخت . از آن پس و تا به امروز، فیلم‌های علمی- تخیلی طرفداران زیادی در میان مخاطبان سینما در جهان پیدا کرده است.

این ژانر عمدتا به توصیف داستان‌های علمی-تخیلی یا وقایعی که قابل گمانه‌زنی باشند، می‌پردازد و پدیده‌هایی را که با تکیه بر خیال‌پردازی یا دانش قابل توضیح‌اند را به کار می‌گیرد. پدیده‌هایی همچون موجودات فرازمینی، دنیاهای بیگانه و جهان های موازی، حس ششم و ارتباط با دنیای پس از مرگ و سفر در زمان، از مهم ترین عناوینی است که موضوعات این فیلم ها را تشکیل می دهد. برترین فیلم های علمی و تخیلی چند دهه اخیر اغلب برای طرح مسائل تازه علمی، سیاسی و حتی اجتماعی به‌کار رفته و گاهی به موضوعات فلسفی و روانشناسی نیز توجه دارند.

اگر چه فهرست فیلم های این ژانر بسیار متنوع و طولانی است، اما در این نوشتار سعی شده تا ده فیلم برتر این ژانر را که در دهه‌های اخیر ساخته شده و همگی از آثار جذاب و دیدنی سینما به شمار می‌روند، به شما علاقه‌مندان این ژانرِ تماشایی معرفی شود؛ شاید متعجب شوید که دست کم سه فیلم از این فهرست، مربوط به آثار کریستوفر نولان کارگردان، تهیه‌کننده و فیلم‌نامه‌نویس بریتانیایی- آمریکایی است که همگی در پلتفرم نماوا با دوبله فارسی قابل دسترسی و تماشا هستند.

۱- مجموعه فیلم‌های علمی تخیلی ماتریکس (The Matrix) ۴ فیلم از ۱۹۹۹ تا ۲۰۲۲

مجموعه فیلم‌های «ماتریکس» به کارگردانی لانا و لیلی واچوفسکی را بی‌شک می‌توان جزو بهترین فیلم‌های اکشن علمی تخیلی دانست که به یکی از فرنچایزهای محبوب رسانه ای Multimedia franchise تبدیل شد. به این ترتیب یک کلکسیون از آثار هنری-سرگرمی مانند فیلم، سریال تلویزیونی، بازی ویدئویی، رمان و انیمیشن … حول محور داستان و شخصیت‌های ماتریکس ساخته شده‌اند. داستان فیلم‌های ماتریکس در فضایی روایت می‌شود که خلق هوش مصنوعی توسط انسان سبب شکل‌گیری ماشین‌هایی خودمختار و آگاه شده و بشر را درون یک واقعیت مجازی به نام ماتریکس زندانی کرده‌اند. گاهی یک نفر از این ماتریکس فرار می‌کند و توسط هوش مصنوعی تحت تعقیب قرار می‌گیرد. برای آن ها که هنوز موفق به فرار نشدند، درک واقعیت در دنیایی ساختگی به نام «ماتریکس» رخ می‌دهد، که به دست این ماشین آلات هوشمند برای غلبه بر جمعیت انسان‌ها، شبیه‌سازی شده‌است. این در حالی است که حرارت و فعالیت‌های الکتریکی بدن انسان‌ها به‌عنوان منبع انرژی برای ماشین آلات محسوب می‌شوند. در این بین یک برنامه‌نویس کامپیوتر به نام نئو، از این حقیقت آگاه شده و همراه با افراد دیگری که خود را از این دنیای رؤیایی رها کرده‌اند، به شورشی علیه ماشین‌ها برمی‌خیزند.

این مجموعه‌ها با سه بازیگر شاخص و اصلی شناخته می‌شوند: کیانو ریوز، در نقش نئو، کری-آن ماس در نقش ترینیتی و لورنس فیشبرن در نقش مورفیوس.

فیلم «ماتریکس» به‌خاطر داشتن محتوای سنگین و ساختار پیچیده فلسفی شهرت دارد. این فیلم همچنین منابع متعددی از ایده‌ها و تفکرات فلسفی و مذهبی است. روشی که واچوفسکی‌ها در ساخت صحنه‌های اکشن این فیلم به‌کار گرفته‌اند تحت تأثیر انیمه های ژاپنی و فیلم‌های هنرهای رزمی بوده‌است.

۲- میان ستاره‌ای (Interstellar) ۲۰۱۴

«میان ستاره‌ای» یکی از مهم‌ترین فیلم‌های کریستوفر نولان است که در فهرست برترین فیلم‌های علمی و تخیلی هالیوود جای دارد. ماجرای این فیلم درباره فضانوردانی است که از راه یک کرم‌چاله‌ سفر می‌کنند تا سیاره‌ای قابل سکونت برای ساکنان کره زمین بیابند. این فیلم ترکیبی از مباحث فیزیک نجومی و مسائل محیط‌زیستی و موضوعات خانوادگی است. این فیلم به‌نوعی احساسی‌ترین فیلم نولان هم به‌حساب می‌آید و می‌تواند عنوان بهترین فیلم در ژانر تخیلی فضایی را بگیرد. بازیگران این فیلم متیو مک‌کانهی، ان هتوی، جسیکا چستین، بیل اروین، الن برستین، مت دیمون، و مایکل کین هستند. ماجرای این فیلم در یک فضای ویران‌شهر جریان دارد که مردم آن در تلاش‌اند تا زنده بمانند. یکی از فضانوردانی که توانسته از طریق کرم‌چاله‌ای در نزدیکی زحل به کهکشان دیگری سفر کند تا سیاره قابل سکونتی بیابند، سال‌ها بعد در حالیکه در زمان سفر کرده و از دخترش هم جوانتر مانده، او را در ستاره‌ای دیگر ملاقات می‌کند. نکته جالب در پیش تولید این فیلم این است که ایده ساخت آن توسط لیندا ابست و فیزیکدان نظری کیپ تورن که پیش تر در سال ۱۹۹۷ برای ساخت فیلم «تماس» به کارگردانی رابرت زمکیس با وی همکاری کرده بودند، داده شد، نویسنده این فیلم، یعنی جاناتان نولان، که برادر کریستوفر نولان کارگردان است، توسط اسپیلبرگ استخدام شده بود تا فیلمنامه آن‌را بنویسد؛ او به مدت چهار سال روی فیلمنامه «میان ستاره‌ای» کار کرد و برای نوشتن آن، علوم فیزیکی و درس نظریه نسبیت را در مؤسسه فناوری کالیفرنیا فراگرفت.

۳- تلقین (Inception) ۲۰۱۰

یکی دیگر از بهترین فیلم‌‌های علمی تخیلی فیلم «تلقین» یا «سرآغاز» به کارگردانی کریستوفر نولان است. از آن جا که «تلقین» فرایندی روان‌شناختی است که به وسیله آن، یک شخص افکار، احساسات یا رفتار خود یا شخص دیگری را هدایت می‌کند، این فیلم هم براساس همین ایده، جست‌وجویی فوق‌العاده در رؤیا و ناخودآگاه آدمی دارد. در این فیلم لئوناردو دی‌کاپریو نقش یک دزد حرفه‌ای را ایفا می‌کند که با نفوذ به ضمیر ناخودآگاه افراد، افکار آن‌ها را می‌دزدد. او، که در ایالات متحده تحت پیگرد قانونی است، با پیشنهاد پاک شدن سابقه‌اش در ازای یک کار غیرممکن روبه‌رو می‌شود: تلقین یک ایده به ضمیر ناخودآگاه شخص دیگر.

به گمان بسیاری از منتقدان این فیلم گواهی است بر این که مخاطبان آسان پسند نیستند، سینما فقط سرگرمی نیست و امکان این که هنر و بلاک‌باستر با هم ترکیب شوند، وجود دارد. «تلقین» درباره سیر یک فرایند است؛ در مورد جنگیدن برای پیدا کردن راهی از میان واقعیت و خیال، راهی که از میان لایه‌های پنهان واقعیت و رؤیا می‌گذرد و نمایش یک شعبده نفس‌گیر است.

۴- مریخی (The Martian) ۲۰۱۵

این فیلم که به کارگردانی ریدلی اسکات است، علم را با عینکی خوش‌بینانه می‌نگرد و درباره تلاش یک فضانورد برای زنده ماندن در مریخ و امید او برای بازگشت به زمین است. داستان فیلم درباره فضانوردی به نام مارک است که باید در مریخ دوام آورد تا تیم نجات او را به خانه بیاورند. مت دیمون که برای بازی در این فیلم برنده جایزه گلدن گلوب هم شده است، فضانوردی است که در یک عملیات فضایی در مریخ جا مانده و درحالی‌که برای بقای خود در این سیاره می‌کوشد با کمک نبوغش اتفاقات جالبی برایش رقم می‌خورد.

شاید پس از سال‌ها مریخی بهترین فیلم اسکات باشد که پیام مهمی برای ما دارد و آن این است که علم می‌تواند برایمان خوب و مفید باشد. بازی‌ها، تصاویر و جلوه‌های ویژه این فیلم جذاب و دیدنی هستند.

۵- فراماشینی ( Ex Machina) ۲۰۱۵

«فراماشینی» فیلمی رمانتیک و علمی تخیلی به کارگردانی الکس گارلند است که در دسته تریلرهای روان‌شناختی بریتانیا هم قرار گرفته است. این فیلم با وجود موفقیت در گیشه اولین اثری است که نویسندگی و کارگردانی آن را الکس گارلند به عهده داشته است. در این فیلم بازیگرانی همچون دامنل گلیسون، آلیسیا ویکاندر، سونویا میزونو، و اسکار آیزاک ایفای نقش می‌کنند. داستان این فیلم درباره یک برنامه‌نویس جوان به‌نام کالب اسمیث است که برای شرکت «بلوبوک»، محبوب‌ترین موتور جست‌وجوی وب جهان، کار می‌کند. او برای شرکت در آزمون تورینگ (روشی برای سنجش میزان هوشمندی ماشین) انتخاب شده و وظیفه اش ارزیابی و سنجش خصوصیات هوش مصنوعی پیشرفته است.

گارلند در این فیلم به مضامینی مانند خودآگاهی، مفهوم عشق و بقا از منظر هوش مصنوعی می‌پردازد. این فیلم همچنین جایزه اسکار بهترین جلوه‌های ویژه را نیز گرفته است.

۶- مجموعه فیلم‌های جنگ ستارگان، (نبرد در کهکشان‌ها) ۱۹۷۷-۲۰۱۹

مگر می‌شود از سینمای علمی تخیلی گفت اما از مجموعه فیلم های جنگ ستارگان یاد نکرد.

سه‌گانه «جنگ ستارگان» (Star Wars Trilogy) که اغلب به صورت سه‌گانه اصلی یا سه‌گانه کلاسیک شناخته می‌شود، اولین مجموعه از سه فیلم تولید شده با حق امتیاز جنگ ستارگان است که توسط فاکس قرن بیستم و به نویسندگی و کارگردانی جرج لوکاس کارگردان مشهور آمریکایی ساخته شد.

اولین فیلم از این مجموعه با نام «جنگ ستارگان» در سال ۱۹۷۷ منتشر و سه سال بعد در ۱۹۸۰ قسمت بعدی آن به نام «امپراطوری ضربه می‌زند» ساخته شد و خیلی زود تا ۱۹۸۳ با پخش نسخه سوم یعنی «بازگشت جِدای»، این مجموعه به یک فرانچایز محبوب در میان جوانان سراسر دنیا درآمد.

سه بازیگر اصلی در سه‌گانه جنگ ستارگان مارک همیل در نقش شوالیه جدای لوک اسکای واکر، هریسون فورد در نقش ژنرال شورشیان هان سولو وکری فیشر در نقش شاهزاده آلدران به نام شاهزاده لیا هستند.

وقتی سه گانه جنگ ستارگان را تماشا می‌کنید با انواع اسامی و شخصیت‌های عجیب و غریب روبه‌رو می‌شوید و شاید از تعدد داستانک‌های موازی و ربات‌ها و کاراکترهای فضایی با گریم و لباس خاص تعجب کنید. اما با این همه چکیده قصه در اغلب این فیلم‌ها عمدتا از حمله گروه از اسکای واکرها (آسمان نوردان) به گروهی دیگر و جنگ بین قلمروهای کهکشانی شکل گرفته است.

جالب است بدانید این سه گانه که از اولین پیشگامان ژانر علمی تخیلی در دهه هفتاد میلادی بود، در مدت کوتاهی به یک فرانچایز بین المللی و محبوب بدل شد و پس از ساخته شدن سه اپیزود اصلی توسط جرج لوکاس، شش اپیزود دیگر هم به این مجموعه اضافه شد که به ترتیب از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۱۹ توسط کارگردانان مختلفی ساخته شدند.

در دنیای جنگ ستارگان، شخصیت سیث (Sith) اولین شمشیر‌های لیزری را به دست گرفت که اکنون نماد اصلی این مجموعه فیلم‌هاست.

۷- ورود (Arrival) ۲۰۱۶

«ورود» درامی آمریکایی است که در ژانر علمی تخیلی به کارگردانی دنی ویلنوو و بر اساس اقتباسی نوشته اریک هیزرر ساخته شده است. هیزرر فیلمنامه ورود را بر اساس داستان کوتاه علمی–تخیلی به نام «داستان زندگی تو» از تد چیانگ نوشته است.

با فرودآمدن دوازده سفینه فضایی در نقاط مختلف جهان از جمله آمریکا، جوّی پر از وحشت و ترس و ابهام بر دنیا حاکم می‌شود. ارتش آمریکا با‌توجه ‌به سابقه لوئیس (ایمی آدامز در نقش زبان‌شناس) به او درخواست همکاری می‌دهد تا شاید او به عنوان استاد برجسته این رشته بتواند با بیگانگان ارتباط برقرار کند. لوییس باید قبل از اینکه تنش‌ها به جنگ منجر شود، با بیگانگان فرازمینی که به زمین آمده‌اند، ارتباط برقرار کند.

«ورود» یکی از بهترین فیلم‌هایی است که در ژانر علمی تخیلی ساخته شده و شامل مضامینی پیچیده از ارتباط با فرازمینی‌ها و تاثیرات این ارتباط بر نژاد بشر است. این فیلم همچنین درامی هیجان‌انگیز و احساسی است که تا پایان مخاطب را با خود همراه می‌کند.

۸- مسافران (Passengers) ۲۰۱۶

مسافران، فیلمی رمانتیک و ماجراجویانه در ژانر علمی تخیلی به کارگردانی مورتن تیلدام و به نویسندگی جان اسپیتز است. در این فیلم بازیگران معروفی همچون کریس پرت، جنیفر لارنس، مایکل شین و لارنس فیشبرن ایفای نقش می‌کنند.

داستان آن درباره دو شخصیت اصلی است؛ جیم با بازی کریس پرت، یکی از ۵۰۰۰ مسافر خوابیده در سفینه‌ی آوالون است که در یک سفر بین‌ستاره‌ای به سوی دنیای جدیدی در حرکت است. او ۹۹ سال زودتر از موعد مقرر از خواب برمی‌خیزد و تنها و سرگردان، در فضاپیما باقی می‌ماند. وقتی یک سال را به‌تنهایی می‌گذراند، دیگر طاقت تنهایی را نداشته و تصمیم می‌گیرد یکی دیگر از مسافران سفینه را که دختری زیبا به نام آئورورا است، بیدار کند.

«مسافران» ایده‌ی اولیه‌ی کنجکاوی‌برانگیزی دارد و داستانش با ابعادی کوچک‌ روایت می‌شود که تمامش در یک فضاپیمای تایتانیک‌وار در آینده‌ای دور می‌گذرد و روایت اصلی آن بر قصه آشنایی، عشق و تنفر این دو شخصیت زن و مرد تمرکز دارد. جیم در یک جزیره‌ی خالی از سکنه گرفتار شده و حس خفه‌کننده‌ی انزوا و تنهایی مجبورش می‌کند تا برای رهایی دست به هرکاری بزند…

شاید با تماشای این فیلم این پرسش برایتان پیش بیاید که اگر در یک فضاپیما گرفتار شوید و بدانید که قبل از اینکه بقیه بیدار شوند، خواهید مُرد، آیا کس دیگری را بیدار می‌کنید؟

۹- جاذبه (Gravity) ۲۰۱۷

گرانش یا «جاذبه» فیلمی است که به شکل سه‌بعدی فیلمبرداری شد و در ژانر علمی–تخیلی به کارگردانی آلفونسو کوارون برای اولین بار در هفتادمین جشنواره فیلم ونیز در ماه اوت ۲۰۱۳ به نمایش درآمد و در جشنواره اسکار سال ۲۰۱۴ برنده هفت جایزه شد. ساندرا بولاک و جرج کلونی دو بازیگر اصلی و محبوب این فیلم هستند. «جاذبه» از آن دسته فیلم‌هایی است که باید دید؛ چرا که از نظر علمی دارای دقت قابل قبولی است و به طور کلی مخاطب را به خوبی با حال و هوای دنیای خارج از جو زمین و فضانوردی آشنا می‌کند. صحنه‌های چشم‌نواز زندگی یک فضانورد از جمله پلان‌های جذاب این فیلم است.

یک مهندس پزشکی ناسا به نام رایان استون (با بازی ساندرا بولاک) در اولین سفر خود به خارج از کره زمین، به همراه فضانورد باتجربه مت کوالسکی (با بازی جرج کلونی). دو نفر از اعضای یک تیم پنج نفره از فضانوردان آمریکایی هستند که ماموریت آنها تعمیر تلسکوپ هابل است. در حین یکی از راهپیمایی‌های فضایی، پیغام اضطراری مبنی بر انهدام یکی از ماهواره‌های جاسوسی روسیه و پراکنده شدن تکه‌های بدنه آن در فضا و برخورد آن‌ها با سایر ماهواره‌های موجود در جو زمین به آنها مخابره می‌شود. زمان زیادی برای فرار از صحنه باقی نمی‌ماند و هجوم ترکش‌ها منجر به انهدام فضاپیمای آمریکایی و کشته‌شدن سه فضانورد دیگر می‌شود. از این تیم تنها رایان استون و مت کوالسکی زنده مانده‌اند، که باید به هر نحو ممکن جان خود را نجات دهند…

جلوه‌های ویژه بی‌نظیر، فیلمبرداری و تدوین جذاب این فیلم نیز از نکات برجسته آن است. حس حضور در سکوت که با استفاده از تکنولوژی سه بعدی و نوع فیلمبرداری و مهندسی صدا به خوبی شما را در فضای یک سفینه فضایی غرق خواهد کرد، دلیل دیگری برای دیدن این درام پرکشش است.

۱۰- تنت (انگاشته)- (Tenet) ۲۰۲۰

آخرین فیلمی که از این لیست معرفی می‌شود باز هم جزو یکی دیگر از آثار مهم کریستوفر نولان است، که بازیگرانی همچون جان دیوید واشنگتن، الیزابت دبیکی، کنت برانا و رابرت پتینسون ستارگان آن هستند و داستان فیلم درباره دو جاسوس حرفه‌ای است که برای پیش‌گیری از وقوع جنگ جهانی سوم درگیر ماجرایی پیچیده می‌شوند.

جالب است بدانید که نولان بیشتر از پنج سال بر روی فیلم‌نامه این فیلم کار کرد و در نگارش آن از مشاوره یک فیزیکدان سرشناس به نام کیپ تورن بهره گرفت. همان کسی که در پروژه پیشین نولان یعنی «میان ستاره‌ای» نیز به او مشاوره علمی داده بود و ایده اولیه داستان فیلم را از مفاهیم پایه فیزیک مانند بی‌نظمی و فروپاشی ذرات و نظریه نسبیت اینیشتین یافته بود.

«تنت» اگرچه یکی از پیچیده‌ترین فیلم‌های تاریخ سینماست که به وارونگی زمان و پیچیدگی‌های آن می‌پردازد، همزمان می‌تواند انبوهی از اطلاعات در لحظات فیلم به شما منتقل کند.

نولان در ساخت این فیلم تا جای ممکن تمام صحنه‌های اکشن و اتفاقات مهم را به‌صورت کاملا واقعی به‌تصویر کشیده و از پرده سبز استفاده نکرده و اگر درباره جزییات مراحل ساخت این فیلم در اینترنت جست‌وجو کنید موارد جالبی خواهید یافت، از جمله اینکه فیلم‌برداری فیلم Tenet در هفت کشور مختلف دنیا انجام شده و در برخی از سکانس‌ها شاهد هستیم که بازیگران به‌صورت برعکس حرکت یا صحبت می‌کنند.

برای تهیه این سکانس‌ها بازیگرانی که باید به‌طور برعکس درحال حرکت باشند، باید دقیقا به‌همان‌صورت نقش خود را ایفا می‌کردند و به‌همین‌دلیل مدت زمان زیادی را برای یادگیری ایفای نقش به‌طور برعکس گذراندند. نکته بسیار جالب این که کنت برانا به‌خاطر این موضوع دیالوگ‌های مربوط‌ به شخصیت خود را برای برخی سکانس‌ها به‌طور برعکس و با لهجه روسی فرا گرفت تا آن‌ها را به طبیعی‌ترین شکل ممکن به‌زبان بیاورد.

نوشته آشنایی با ۱۰ فیلم برتر از سینمای علمی تخیلی / سینما و سرگرمی در جهان علم و تخیل اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.