«دایره سرخ»؛ آشنایی‌زدایی از هالیوود و سنتز سینمای وسترن اروپا
مجله نماوا، محمّد تقی‌زاده
«دایره سرخ» از جمله درخشان‌ترین فیلم‌های کارنامه سینمایی ژان پیر ملویل و از سویی سینمای فرانسه به شمار می‌رود که سال‌هاست در جمله سه فیلم برتر ملویل مطرح و بحث و نظرهای مختلف و عمدتا مثبتی راجع به آن گفته و نوشته شده است.
ویژگی اصلی «دایره سرخ» و سینمای ملویل در وهله نخست، خط کشی است که با سینمای هالیوود داشته و نشانه‌های این فاصله و تفاوت را در المان‌های مشخص فیلم‌های آخر ملویل از جمله «دایره سرخ» و «ارتش سایه‌ها» می‌توان مشاهده کرد. داستان دو خطی فیلم «دایره سرخ»، بیشترین شباهت را به قصه‌های هالیوودی و فیلم‌های پلیسی آن سبکی دارد اما پرداخت متفاوت فیلمساز فرانسوی باعث شده که «دایره سرخ» نه تنها در فرم ظاهری و سبکی بلکه در محتوا و مضمون نیز از هالیوود و سینمایش فاصله بگیرد.
«دایره سرخ»، قصه رهایی یک زندانی و همکاری وی برای تشکیل یک گروه برای سرقت یک جواهرفروشی بزرگ است، اما نوع روایت و پرداخت ملویل سبب شده با فیلمی کم‌هیجان اما پرتعلیق، کم دیالوگ اما پرمحتوا و دارای افکت‌های صوتی به‌جا و تاثیرگذار مواجه باشیم که سکانس به سکانس آن به مثابه کلاس درسی برای ساخت فیلم‌های پلیسی معمایی به شمار می‌رود و شخص ملویل نیز در ساخت «دایره سرخ» آشکارا رویکرد طعنه‌آمیز خود به سینمای پرسروصدا و کم محتوای هالیوود پنهان نکرده است چنان که در درخشان‌ترین بخش فیلم یعنی سکانس سرقت فیلم، شاهد 31 دقیقه اکت و حرکت بدون هیچ دیالوگی هستیم در حالی که کارگردان‌های هالیوودی برای ساخت چنین فضا و سکانس‌هایی یقینا علاوه بر افکت‌های صوتی مختلف و دیالوگ‌های متعدد از موسیقی‌های مهیج برای فضاسازی اثر خود استفاده می‌کردند در صورتی که ملویل فرانسوی در این 30 دقیقه بدون هیچ گونه کلامی از بازیگران، تنها با جرئیات طراحی شده جذاب و بازی‌های تاثیرگذار و موقعیت‌های تصویری منحصر به فرد تصاویری ناب نشان تماشاگر می‌دهد.
در سطح دوم اثرگذاری و مقایسه سینمای ملویل با فیلم‌های مشابه هالیوودی به بخش محتوا و مضامین نهفته در فیلم برمی خوریم: مضامینی عمیق و انسانی که تنها به وجوه سرگرمی ساز سینما محدود نشده و سینما را به مثابه محلی برای سلوک و طرح مسائل اثرگذار اجتماعی به کار برده است. برای نمونه می‌توان به شخصیت‌ها و کنش بازیگران اصلی فیلم از جمله «کوره» با بازی به یادماندنی آلن دلون اشاره کرد که در طول فیلم علاوه بر طی طریق یک مسیر طولی از نظر عرضی و تحول فردی نیز دچار تغییر می‌شود، چیزی که در سینمای پر زرق و برق هالیوود خبری از آن نیست و با پایان فیلم و اتمام سر و صداها و هیجان‌های آنی همه چیز تمام می‌شود در حالی‌که شخصیت‌های ملویل در طول فیلم تنها به پیشبرد یک قصه سرگرم‌کننده نمی‌پردازند و همچنان که در اول فیلم مطرح می‌َشود مسیری عرفانی و تکاملی را نیز تجربه می‌کنند: برای توضیح بیشتر صحنه حضور کوره در مهمانی پر سر و صدای شهر را در نظر بگیرد که فیلمساز آشکارا قهرمان خود را در قاب محصور و محدود می‌کند و از انجام کنش اضافی و خارج از برنامه باز می‌دارد، این نگاه و رویکرد انسانی و اخلاقی ملویل در فیلم «ارتش سرخ» و بمباران مهمانی و خروج شخصیت کلیدی فیلم از آن موقعیت نیز قابل مشاهده است.
موضوع تقدیر، مضمون دیگر مورد علاقه ملویل در «دایره سرخ» است به طوری که در چند جای مهم فیلم، شاهد این تقدیرگرایی آشکار هستیم: به طور مثال لحظه بازرسی ماشین‌ها و گذر افسر پلیس از ماشین کوره در حالی که محموله مهم و غیرقانونی را حمل می‌کرد از جمله مهم‌ترین لحظات فیلم است که نگاه تقدیرگرایانه ژان پیر ملویل در آن به خوبی قابل ردیابی و برداشت است.
از دیگر ویژگی‌های کارگردانی ملویل و فیلم «دایره سرخ» می‌توان به حضور قهرمان‌ها و شخصیت‌های متعدد مرد فیلم اشاره کرد تا جایی‌که فیلم را در حد یک فیلم مرد محور مورد بحث قرار می‌دهد. قهرمان فیلم ملویل نیز برخلاف الگوی فیلم‌های قهرمان محور، فردی سرد، کم حرف و درونگرا است که بیشتر از آنکه دیالوگ داشته باشد عمل مفید در او مشاهده می‌کنیم تا قهرمان فیلم وسترن اروپایی ملویل نیز در پرداخت با قهرمان‌های آمریکایی تمایز خاصی داشته باشد.
حضور بازیگران مشهوری مانند آلن دلون، آندره بورویل، جان ماریا ولونته و ایو مونتان نیز که هر کدام شمایلی از سینمای سرگرم‌کننده اروپا را تداعی می‌کنند قابل توجه است، چرا که این چهره‌ها علاوه بر ساختارشکنی و آشنایی زدایی از شمایل قبلی، جذابیت فیلم و علاقه ملویل به سینمای وسترن ایتالیا را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
در مجموع باید «دایره سرخ» را اثری ممتاز در سینمای نئونوآر و پلیسی جهان به شمار آورد که علاوه بر آشنایی زدایی از سینمای معمایی آمریکا، الگوی جدید و تازه‌ای را برای ساخت فیلم‌های پلیسی به سبک سینمای هنری اروپا ارائه کرده است.
نوشته «دایره سرخ»؛ آشنایی‌زدایی از هالیوود و سنتز سینمای وسترن اروپا اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.
