تاکنون بیش از ۲.۳۹ میلیارد دوز واکسن ضد کووید ۱۹ در ۱۷۸ کشور جهان استفاده‌شده است که بر اساس داده‌های موجود، همه واکسن‌ها عوارض جانبی تقریبا مشترکی داشته‌اند.

از ۱۴ ماه پیش که ویروس نوپدید کرونا با بیماری کووید ۱۹ در جوامع انسانی رخنه کرد، تا امروز بیش از ۱۷۷ میلیون مبتلا و بالغ‌بر سه میلیون مرگ در اثر این بیماری به ثبت رسید که البته در تازه‌ترین گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی گفته می‌شود شمار مرگ‌ومیر ناشی از ابتلا به کووید۱۹ احتمالاً دو تا سه برابر بیشتر از گزارش‌های رسمی است. جدا از مرگ‌ومیر و مشکلات سلامتی که این ویروس برای انسان ایجاد کرد، تغییرات سبک زندگی و مشکلاتی همچون تعطیلی و اجبار به خانه‌نشینی‌ها به‌منظور قطع زنجیره انتقال کرونا، صدماتی بر چرخه زندگی انسان‌ها وارد کرده است.

متخصصان و کارشناسان در سراسر دنیا تنها راه مقابله با این ویروس مزاحم را ساخت واکسن و واکسینه کردن ۷۰ درصدی جمعیت کشورها اعلام کردند و درحالی‌که همه‌گیری کرونا، در ۲۲۲ کشور گسترش‌یافته بود، شرکت‌های بزرگ واکسن ساز دنیا دست‌به‌کار شدند و حالا ۱۲۳ واکسن در سراسر دنیا برای کووید ۱۹ ساخته‌شده که مراحل آزمایش را سپری می‌کنند و از این تعداد ۱۷ واکسن تاکنون مجوز اضطراری تزریق را دریافت کرده‌اند.

بر اساس اطلاعات بلومبرگ، بیش از ۲.۳۹ میلیارد دوز واکسن ضد کووید ۱۹ در ۱۷۸ کشور جهان استفاده‌شده است. آخرین نرخ تقریباً ۳۶.۳ میلیون دوز در روز بود.

در این راستا، چین با ۸۹۳ میلیون دوز در صدر فهرست کشورهای دارای بیشترین آمار واکسینه شدگان علیه کرونا در جهان است که تاکنون ۳۱.۹ درصد جمعیت خود را واکسینه کرده است.

همچنین آمریکا با ۳۱۱ میلیون دوز واکسن تزریقی حدود ۴۸ درصد جمعیت کشور خود را واکسینه کرده است. هند با ۲۵۹ میلیون، برزیل با ۸۰ میلیون، انگلیس با ۷۱.۷ میلیون، آلمان با ۶۰.۷ میلیون، فرانسه با ۴۴.۸ میلیون، ایتالیا با ۴۲ میلیون، مکزیک با ۳۶.۲ میلیون، ترکیه با ۳۴ میلیون، روسیه و اسپانیا با ۳۳ میلیون، اندونزی با ۳۲ میلیون و کانادا با ۲۹  میلیون دوز واکسن کرونا در رده‌های بعدی قرار گرفتند.

در جدول زیر ۱۷ واکسنی که در حال حاضر در جهان مورد استفاده قرار گرفته اند، فهرست و میزان اثرگذاری هر یک مشخص است.هر یک از این واکسن‌ها حداقل در یک کشور مجوز استفاده را دریافت کرده‌اند.

واکسن‌ها با فعال کردن لنفوسیت‌های T و B، بدن را قادر می‌سازند تا مصونیت ایجاد کند، سلول‌هایی که به ترتیب ویروس مورد نظر را تشخیص می‌دهند و برای مقابله با آن پادتن تولید می‌کنند.

تزریق واکسن باعث ابتلا به کووید ۱۹ نمی‌شود، زیرا هیچ واکسنی حاوی فرم کاملی از ویروس عامل این بیماری نیست. درحالی‌که بدن مصونیت ایجاد می‌کند، طبیعی است که فرد عوارض جانبی جزئی هم تجربه کند.

بر اساس اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) و سازمان بهداشت جهانی (WHO)، شایع ترین عوارض جانبی واکسن کرونا شامل تب، خستگی، سردرد، بدن‌درد، لرز و حالت تهوع است. همچنین ممکن است فرد در اطراف محل تزریق که معمولاً بازو است، عوارضی همچون تورم، درد، قرمزی، بثورات پوستی و سایر اشکال خفیف تحریک را تجربه کند.

مقامات بهداشتی معتقدند که هر یک از ۱۵ واکسن مجاز دارای عوارض جانبی هستند که این موارد غالباً خفیف بوده و چند روز طول می‌کشد. با این حال پزشکان می‌گویند در مورد عوارض جانبی واکسیناسیون نگران نباشید و از درمان های دارویی خودسرانه استفاده نکنید. بهتر است صبر کنید و ببینید آیا عوارض جانبی ایجاد می‌شود یا خیر، سپس این موارد را به‌صورت جداگانه درمان کنید.

اگر شخصی پس از تزریق واکسن نتواند با پزشک تماس بگیرد و نیاز به تسکین فوری دردهای عضلانی، درد در محل تزریق، تب یا ترکیبی از این مسائل داشته باشد، در این حالت، داروهایی مانند ایبوپروفن (ادویل)، استامینوفن، آسپرین و یا درمان‌های خانگی موثرند.

برای تسکین واکنش ها در محل تزریق مانند درد یا تورم، از پارچه تمیز و خنک مرطوب برای ایجاد کمپرس استفاده کنید.

برای کاهش درد و سفتی بازو، آن را تا جایی که ممکن است حرکت دهید. ممکن است کمی ناراحتی ایجاد کند، اما با شل شدن عضلات باعث جلوگیری از سفتی بیشتر می‌شود.

کسانیکه دچار لرز و تب کم شوند، مقدار زیادی آب بنوشند تا از کمبود آب بدن جلوگیری شود. پوشیدن لباس سبک و به‌صورت لایه‌لایه به جلوگیری از گرم شدن بیش‌ازحد کمک می‌کند.

واکنش‌های آلرژیک و آنافیلاکسی بعد از تزریق، به ندرت رخ می دهد، اما ممکن است کهیر یا نوع دیگری بثورات پوستی، تورم و علائم تنفسی ایجاد شود. یک واکنش آلرژیک شدید می‌تواند منجر به آنافیلاکسی شود و ازجمله علائم دیگر فشارخون پایین، حالت تهوع و دشواری در تنفس ایجاد کند. آنافیلاکسی یک اثر جانبی بسیار نادر واکسیناسیون است. طبق گزارش CDC، حدود ۲-۵ نفر در هر میلیون، یا کمتر از ۰.۰۰۱ درصد افراد واکسینه شده در ایالات‌متحده آنافیلاکسی را تجربه کرده‌اند.

واکنش‌های آلرژیک به واکسن‌های mRNA از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا این نوع واکسن حاوی ماده شیمیایی به نام پلی‌اتیلن گلیکول (PEG) هستند که قبلاً هرگز در واکسن‌ استفاده نشده است. PEG در بسیاری از داروها وجود دارد که گهگاه باعث آنافیلاکسی می‌شود. در این واکسن‌ها، مولکول mRNA را پوشانده و از نفوذ به سلول‌ها پشتیبانی می‌کند.

داده‌ها حاکی از آن است که خطر آنافیلاکسی در نتیجه واکسن‌های کووید بسیار پایین است و یک منبع معتبر در مورد واکنش‌های آلرژیک به واکسن‌های mRNA  کووید خاطرنشان کرد که بیشتر افرادی که پس‌ از تزریق آنافیلاکسی را تجربه کردند، سابقه آلرژی و واکنش شدید و خاص داشتند.

CDC همچنین توصیه می‌کند که هر کسی که به یک دوز واکسن واکنش آلرژیک داشته باشد، دوز دوم همان نوع واکسن را دریافت نکند.

عوارض جانبی در زنان بیشتر از مردان گزارش‌شده است. یک مطالعه توسط محققان CDC نشان می‌دهد که ۷۸.۷ درصد از گزارش‌های عوارض جانبی ارائه‌شده در ماه اول واکسیناسیون ایالات‌متحده زنان را درگیر کرده است. این یافته‌ها با مطالعه ۲۰۱۳ در مورد واکسن H۱N۱ د همه‌گیری آنفلوانزا در سال ۲۰۰۹ مطابقت دارد که نرخ بالاتری از واکنش‌های حساسیت در زنان در سن باروری نسبت به سایر گروه‌های جمعیت مورد مطالعه نشان می‌دهد. هورمون‌های تولیدمثل، مانند استروژن و تستوسترون، ممکن است در این اختلاف جنسی نقش داشته باشند. یک مطالعه معتبر در موش‌ها نشان می‌دهد که استروژن باعث تولید آنتی‌بادی بیشتر در بدن می‌شود و منجر به پاسخ ایمنی بالاتر می‌شود.

اخیراً نگرانی‌هایی در مورد عوارض جانبی جدی واکسن‌های کووید وجود دارد که البته این تأثیرات ممکن است تصادفی باشد. در حال حاضر شواهد قطعی کافی برای ارتباط این تأثیرات با واکسن‌های خاص وجود ندارد. بااین‌حال، نهادهای نظارتی اقدامات احتیاطی را برای بررسی این نگرانی‌ها انجام می‌دهند.

واکسن‌های فایزر و مدرنا هر دو mRNA در دو دوز هستند. تاکنون افراد عوارض جانبی مشابه و مشترکی را پس از دوزهای دوم گزارش کرده‌اند. این واکسن‌ها اولین واکسن‌های مورد استفاده در انسان هستند که از فناوری mRNA استفاده می‌کنند. در نتیجه، نگرانی در مورد اثرات طولانی‌مدت و خطر تغییر اطلاعات ژنتیکی بدن وجود دارد که بعید است که یک واکسن mRNA بتواند اطلاعات ژنتیکی را تغییر دهد. mRNA موجود در واکسن به هسته سلول جایی که DNA در آن ذخیره‌شده است، وارد نمی‌شود و پس از رسیدن به هدف، به‌سرعت در بدن تخریب می‌شود.

واکسن جانسون و جانسون نیز عوارض جانبی شایع ایجاد می کند. یک اختلال نادر لخته شدن خون و کاهش تعداد پلاکت خون پس از تزریق این واکسن است که موجب شد مدتی تزریق این نوع واکسن متوقف شود. پس از انجام یک بررسی ایمنی، تزریق این واکسن از سر گرفته شد.

EMA و سازمان بهداشت دانمارک دریافتند که واکسن آکسفورد موجب لخته شدن خون شده است. از پنج میلیون نفری که این واکسن را دریافت کرده‌اند، ۳۰ مورد لخته شدن خون گزارش‌شده است. یک مورد در دانمارک منجر به مرگ شد. در ۷ آوریل ۲۰۲۱، EMA تصمیم گرفت که واکسن باید دارای هشدار به‌عنوان یک عارضه جانبی بسیار نادر باشد.

چندین کشور ازجمله دانمارک، نروژ، آلمان و فرانسه در ابتدا توزیع واکسن را متوقف کردند. در تاریخ ۱۵ آوریل، انستیتوی بهداشت عمومی نروژ به دلیل خطر لخته شدن خون، توزیع هر دو واکسن آکسفورد-آسترازنکا و جانسون را متوقف کرد. اتحادیه اروپا سفارش خود را در مورد دوزهای واکسن از ژوئن ۲۰۲۱ تمدید نکرده است.

سرم موسسه هند نسخه محلی تولید واکسن آکسفورد است. هند هیچ موردی از لخته شدن خون مربوط به کوویشیلد را گزارش نکرده و در حال حاضر هیچ برنامه‌ای برای قطع توزیع آن وجود ندارد. بااین‌حال، آژانس‌های تنظیم‌کننده دارو در هند در حال بررسی دقیق داده‌ها هستند تا اطمینان حاصل کنند که هیچ مشکلی وجود ندارد.

هر دو واکسن از آدنو ویروس نوع ۵ (Ad۵) به‌عنوان وسیله حمل‌ونقل استفاده می‌کنند. منبع معتبر در آزمایش‌ها این واکسن‌ها نشان داد که آن‌ها باعث عوارض جانبی شایعی می‌شوند که هیچ‌کدام جدی نیستند.

یک مطالعه معتبر ۲۰۰۸ نشان داد که واکسن Ad۵ HIV-۱ با افزایش حساسیت به عفونت HIV مرتبط است. چندین منبع پیگیری مطالعات معتبر برای پشتیبانی از این پیوند نتایج مشابهی را پیدا کرد. محققان رویکردی محتاطانه به واکسن‌های مبتنی بر Ad۵، به‌ویژه در مناطقی که بیشتر تحت تأثیر اپیدمی HIV و ایدز قرار دارند، توصیه می‌کنند.

منبع معتبر از آزمایش‌ها فاز ۱ و ۲ این واکسن هیچ عوارض جانبی جدی نشان نمی‌دهد.

سینوفارم دو واکسن تولید کرده است که به ترتیب با انستیتوی محصولات بیولوژیکی در پکن و ووهان تولیدشده‌اند. داده‌های آزمایشی فاز ۱ و ۲ منتشرشده برای واکسن‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از عوارض جانبی عوارض جانبی مشترک بوده و هیچ‌یک جدی نبوده‌اند.

فاز ۱ و ۲ آزمایش معتبر هیچ گزارشی از عوارض جانبی جدی نشان نمی‌دهد. جالب‌توجه است، نویسندگان این مطالعه در مقایسه با افرادی که واکسن فایزر و یا آکسفورد دریافت کرده‌اند، گزارش کمتری از تب را در بین شرکت‌کنندگان دریافت‌کننده این واکسن دریافتند.

در حال حاضر هیچ اطلاعات بین‌المللی در مورد عوارض جانبی احتمالی واکسن این واکسن ها در دسترس نیست. تا آنجا که به QazCovid-in مربوط می‌شود، توسعه‌دهندگان این اطمینان را به مردم داده‌اند که “واکسن بی‌ضرر است”.

به گزارش ایسنا، سعید نمکی، وزیر بهداشت ایران نیز روز سه شنبه- ۲۵ خردادماه اعلام کرد: ایران اجازه مصرف اضطراری واکسن ایرانی «کووبرکت» را اخذ کرده و مجوز واکسن پاستور هم هفته آتی صادر می‌شود و با ظرفیت ایجاد شده در داخل کشور همه جمعیت هدف ایران تا پایان پاییز امسال واکسینه می‌شوند.

Bloomberg

Ourworldindata

Who

Nytimes

Medicalnewstoday

Worldometers