«دو پاپ» و نمایش جنبه انسانی دو عالم الهیات
مجله نماوا، ترجمه: علی افتخاری
در سال ۲۰۱۳، یک اتفاق غیرقابل تصور رخ داد: پاپ بندیکت شانزدهم، ۸۵ ساله که می‌گفت برای ادامه کار بسیار پیر و ضعیف است، از مقام خود کناره‌گیری کرد و بازنشسته شد. چند روز بعد، چیز دیگری که زمانی غیرقابل تصور بود، واتیکان را تکان داد: کاردینال خورخه برگولیو، آرژانتینی، فرانسیس شد، اولین پاپ دنیای جدید. برای اولین بار در شش قرن، کلیسای کاتولیک دو پاپِ زنده داشت.
این موضوع فیلم «دو پاپ» (The Two Popes) به کارگردانی فرناندو میرلس است که در ۲۰۱۹ نامزد سه جایزه اسکار، چهار جایزه گلدن گلوب و پنج جایزه بفتا شد و در جشنواره‌های مختلف از تلیوراید و موسسه فیلم آمریکا گرفته تا تورنتو، بوسان و لندن تماشاگران را به خود جذب کرد. میرلس اعتراف می‌کند: «من هیچ‌چیز درباره واتیکان نمی‌دانستم. خیلی علاقه‌ای به سیاست کلیسا نداشتم. من کاتولیک هستم، اما کاتولیک بسیار بدی هستم!»
فیلمساز برزیلی می‌گوید با وجود بدبینی‌هایی که داشت، وقتی دن لین تهیه‌کننده سینما از شرکت از رایدبک، فیلمنامه آنتونی مک‌کارتن را به او داد تا بخواند، گیر افتاد. «دو پاپ» روایتی خیالی از مجموعه مکالمات بین پاپ بندیکت شانزدهم و کاردینال خورخه برگولیو (بعداً پاپ فرانسیس) در واتیکان در سال‌های ۲۰۱۲-۱۳ است.
کارگردان نامزد اسکار برای فیلم تحسین‌شده «شهر خدا» می‌گوید: «دلیل اصلی من در نظر گرفتن پروژه، این بود که واقعاً پاپ فرانسیس را تحسین می‌کردم، بنابراین فرصتی بود تا او را بیشتر بشناسم.»
داستان فیلم در پس‌زمینه رسوایی فساد اخلاقی در واتیکان اتفاق می‌افتد و در قالب بحث و جدل دو عالم الهیات عالی‌رتبه در مورد آینده کلیسا طراحی شده است.
بندیکت، آلمانیِ گوشه‌گیر، با بازی آنتونی هاپکینز، سرانجام تمایل خود را برای انجام کاری غیرقابل تصور ابراز می‌کند و استعفا می‌دهد. بندیکت اعتقاد دارد برگولیو خوش‌برخورد و مترقی، با بازی جاناتان پرایس، برای پاپ شدن گزینه‌ای مناسب است.
این دو نفر سه بار با هم ملاقات کردند تا این که برگولیو که تا پیش از دیدار با بندیکت از دوره تصدی او انتقاد می‌کرد، به‌عنوان پاپ انتخاب شد. میرلس می‌گوید: «البته که ما نمی‌دانیم در جلسات چه گفته شد، اما این مهارت فیلمنامه است، چون همه حرف‌هایی که آن‌ها در فیلم می‌گویند برگرفته از مصاحبه‌ها یا کتاب‌هاست و عملاً نظراتی است که آن‌ها در واقعیت گفتند.»
میرلس نمی‌خواست «دو پاپ» به قول خودش روایتی خشک و رسمی از «مکالمه دو مرد بسیار باهوش» باشد. «من می‌خواستم محاوره‌ای باشد. فکر می‌کنم این رویکرد جواب داد. مردم می‌توانند با فیلم ارتباط برقرار کنند. و ما کنجکاو هستیم که این آدم‌های مهم را از درون بشناسیم. یاد می‌آید فیلم «ملکه» را تماشا می‌کردم و صحنه‌هایی را دوست داشتم که تونی بلر در حال شستن ظرف‌‌هاست یا چیزهایی شبیه این که جنبه‌های انسانی را نشان می‌دهد. در “دو پاپ”، صحنه پیتزا (وقتی برگولیو توصیه می‌کند از بیرون غذا بگیرند) در فیلمنامه نبود. من آن را فیلمبرداری کردم چون ما به جزئیات بسیار شخصی و صمیمی نیاز داشتیم.»
ما متوجه می‌شویم بندیکت (که اکنون به‌عنوان پاپ بازنشسته در صومعه‌ای در داخل واتیکان زندگی می‌کند) از تماشای سریال پلیسی اتریشی «کمیسر رکس» لذت می‌برد و فانتا می‌نوشد. فرانسیس به‌نوبه خود عاشق غذا خوردن است و علاقه زیادی به فوتبال دارد. میرلس می‌گوید: «تمام جزئیات مستند است. اگر آن‌ها فیلم را تماشا کنند، با آنچه بازیگران می‌گویند مخالفت نمی‌کنند.»
کار کردن با هاپکینز – که در ۲۰۱۱ در فیلم «۳۶۰» میرلس حضور داشت – و پرایس بسیار لذت‌بخش بود. کارگردان می‌گوید: «آن‌ها از همدیگر خوششان می‌آمد، همیشه شوخی می‌کردند، برای شام بیرون می‌رفتند. و این کمک کرد. شما فیلم را می‌بینید و احساس می‌کنید بین آن‌ها ارتباطی وجود دارد. با این بازیگران، نیاز زیادی به کارگردانی ندارید، فقط کافی است به آن‌ها اجازه دهید کار خود را انجام دهند.»
او ادامه می‌دهد: «ما می‌دانیم آنتونی شگفت‌انگیز است. کسانی که جاناتان را نمی‌شناسند، حالا با او آشنا می‌شوند. ضمناً او خوش‌شانس بود که با زانوی خود مشکلی مشابه با پاپ داشت. اندازه بدن آن‌ها و نوع راه رفتنشان یکسان است و روحیه مشابهی هم دارند. به لحاظ تمرین کار زیادی لازم نبود انجام شود. ما متن را دو یا سه بار می‌خواندیم تا تازه بماند. واقعاً در آن روز جادو اتفاق افتاد.»
بحث این شباهت قبل از آن بود که پرایس برای بازی در نقش پاپ فرانسیس انتخاب شود. او می‌گوید: «خوب، همان روزی که او پاپ شد، اینترنت پر از عکس‌هایی بود که ما دو نفر را کنار هم گذاشته بودند و به این شباهت اشاره داشتند. حتی یکی از پسرانم تماس گرفت و به شوخی گفت، “بابا، تو پاپ هستی؟”»
«دو پاپ» در آرژانتین و ایتالیا در ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ فیلمبرداری شد. واتیکان در تولید «دو پاپ» مشارکت نداشت، بنابراین تهیه‌کنندگان ناچار بودند خلاقیت به خرج دهند. آن‌ها قسمت‌هایی از واتیکان را در استودیوی چینه‌چیتا در رم از نو ساختند، ازجمله کلیسای سیستین در اندازه واقعی که ساخت آن دو ماه به طول انجامید و پنج سانتیمتر بزرگ‌تر از نسخه اصلی شد. آن‌ها از تصاویر کامپیوتری برای خلق گنبد، و صحنه‌های جمعیت در میدان سنت پیتر واتیکان استفاده کردند.
فیلم با حضور مشاوران الهیات در ایتالیا و آرژانتین تولید شد. مشاور آرژانتینی پروژه در حوزه علمیه برگولیو در بوئنوس آیرس حضور داشت و طرفدار او نبود. پاپ فرانسیس به دلیل نقش خود در «جنگ کثیف» در آرژانتین در دهه ۱۹۷۰، همچنان در این کشور یک چهره تفرقه‌انگیز محسوب می‌شود. بسیاری می‌گویند او به‌اندازه کافی با حکومت نظامیان مخالفت نکرد. برخورد «دو پاپ» با این موضوع یکدست است و به‌طور طولانی به آن می‌پردازد.
در مورد بندیکت، او در فیلم از سکوت خود در برابر رسوایی سوءاستفاده جنسی کلیسا قبل از پاپ شدن، ابراز تأسف می‌کند. فیلم به این موضوع نمی‌پردازد و ترجیح می‌دهد داستانی را درمورد یک دوستی تازه روایت کند. میرلس می‌گوید: «آنچه من دوست دارم ایده دو آدم است که در ابتدا از هم خوششان نمی‌آید، اما باید یاد بگیرند به حرف هم گوش دهند، و این یعنی مدارا. این روزها ما دوست نداریم حرف‌های افرادی را بشنویم که با آن‌ها اختلاف نظر داریم. ترجیح می‌دهیم آن‌ها را بکشیم!»
کارگردان می‌گوید ساختن «دو پاپ» عقاید پیش‌پنداشته او را تغییر داد. «وقتی اولین بار فیلمنامه را خواندم، بندیکت آدمِ بد و فرانسیسِ آدم خوب داستان بود. وقتی بیشتر مطالعه کردم و تلاش کردم بندیکت را عمیق‌تر درک کنم، دیدم این نگاه درست نیست. آن‌ها ازنظر اعتقادی خیلی متفاوت نیستند. نحوه بیان ایده‌هایشان متفاوت است، اما آن‌طور که فکر می‌کردم متفاوت نیستند. بندیکت به لطف آنتونی شخصیتی دارد که می‌توانید کاملاً با او همدردی کنید. او در ابتدا بیشتر سیاه و سفید است، اما مناطق خاکستری زیادی دارد. من برخی از نوشته‌های او را خواندم و حرف‌های درستی می‌زند.»
گفت‌وگو در برزیل به شکاف سیاسی می‌انجامد، و امتناع ژائیر بولسونارو رئیس‌جمهور این کشور و رهبر راست افراطی، که میرلس او را «احمق» می‌نامد، به هشدارهای دانشمندان در مورد آتش‌سوزی‌هایی که بخش‌های مختلف آمازون را در بر گرفته است، ازنظر او قابل انتقاد است. میرلس خاطرنشان می‌کند، وقتی پاپ فرانسیس در بخش‌نامه پاپ خود به تغییرات آب و هوا پرداخت، نوشته‌های خود را بر مبنای علم بنا کرد که این در تضاد کامل با منکران تغییرات اقلیمی مانند بولسونارو و دونالد ترامپ رئیس جمهور پیشین آمریکاست.
او می‌گوید: «بنابراین او کسی است که به علم گوش می‌دهد؛ کسانی که باید منطقی باشند مطابق باورهای خود می‌نویسند، و این خیلی کنایه‌آمیز است.»
منبع: اسکرین دیلی
تماشای این فیلم در نماوا
نوشته «دو پاپ» و نمایش جنبه انسانی دو عالم الهیات اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.
