مجله نماوا، ترجمه: علی افتخاری

در ۹ سپتامبر ۱۹۷۱، بیش از ۱۲۰۰ زندانی در مرکز تأدیب و اصلاح آتیکا در شمال ایالت نیویورک، زندان فوق امنیتی را به کنترل خود درآوردند، بیش از ۳۰ نفر را گروگان گرفتند و خواستار رفتار انسانی و شرایط بهتر شدند. پس از چند روز، مذاکرات متوقف شد؛ و به دستور نلسون راکفلر فرماندار نیویورک اجرای قانون برای بازپس‌گیری آتیکا صادر شد که درنتیجه آن ۲۹ زندانی و ۱۰ گروگان کشته شدند.

در پنجاهمین سالگرد آن اتفاق، فیلم مستند «آتیکا» (Attica) به کارگردانی استنلی نلسون با همکاری تریسی آ. کری، یکی از تکان‌دهنده‌ترین وقایع تاریخ آمریکا را بررسی می‌کند، حادثه‌ای که امروز در کشوری با مشکل حبس جمعی که همچنان به‌طور نامتناسبی بر سیاه‌پوستان و دیگر رنگین‌پوستان تأثیر می‌گذارد، بازتاب دارد.

نلسون درباره «آتیکا» تولید شوتایم که اولین بار در دنیا سپتامبر ۲۰۲۱ در جشنواره فیلم تورنتو روی پرده رفت، می‌گوید: «آتیکا داستانی همیشه‌سبز است. ما می‌توانستیم فیلم را در هر زمانی بسازیم و بحث‌ها یکسان بود، درباره حبس جمعی، پیامدهای نژادی و نیاز به اصلاح، اما خوب بود که ۵۰ سال بعد و با اطلاعات جدیدی که قبلاً منتشر نشده بود، به آن نگاه کنیم. فکر می‌کنم این واقعیت که امسال پنجاهمین سالگرد حادثه آتیکا است، آن را خیلی غنی‌تر و مهم‌تر می‌کند، اما امیدوارم این مستند یک زنگ بیداری درمورد بی‌عدالتی در زندان‌ها باشد.»

با وجود این که ایالات متحده نزدیک به پنج درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد، نزدیک به ۲۵ درصد از جمعیت زندانی دنیا را در اختیار دارد. جنگ رئیس‌جمهور رونالد ریگان با مواد مخدر در دهه ۱۹۸۰ و لایحه جنایت کلینتون/بایدن در دهه ۱۹۹۰ بسیار مهم بودند. در سال ۱۹۷۰، ۴۸۵۰۰ نفر در زندان‌های فدرال و ایالتی بودند. امروزه این رقم به‌طور تصاعدی افزایش یافته است.

نلسون می‌گوید: «بیش از دو میلیون نفر در ایالات متحده در زندان هستند و این هرگز در تاریخ دنیا رخ نداده است. “آتیکا” فیلمی است که مدت‌ها برای ساخت آن بی‌قرار بودم. قیام و پیامدهای آن به‌گونه‌ای زمان حال را شکل داد که فکر می‌کنم برای تماشاگران شگفت‌انگیز باشد. آنچه امیدوارم فیلم انجام دهد این است که مردم به سیستم زندان و زندانی‌ها به‌عنوان انسان فکر کنند. ما اصلاً به آن‌ها فکر نمی‌کنیم و این کاری است که سیستم زندان شدیداً باید انجام دهد.»

زندانیان آتیکا متأثر از فعالیت‌ها در حوزه حقوق مدنی در آن دوران، برای بهبود شرایط زندگی خود لابی کردند، اما تنها چیزی که به دست آوردند وعده‌های مبهم و تحقق‌نیافته بود. در شورشی که ناشی از نارضایی‌های طولانی و عمیق بود، زندانیان یک سری مطالبات از مدیران داشتند.

فهرست کلی شکایات آن‌ها معقول بود. زندانیان در شرایط غیرانسانی، ۱۴ تا ۱۶ ساعت در روز را در سلول‌هایی به‌اندازه یک دستشویی می‌گذراندند؛ نامه‌های آن‌ها سانسور می‌شد؛ برای مطالعه محدودیت داشتند؛ مراقبت‌های پزشکی شرم‌آور بود؛ سیستم آزادی مشروط ناعادلانه بود؛ فقط یک‌بار در هفته مجاز بودند به حمام بروند و هر ماه فقط یک رول دستمال توالت در اختیارشان قرار می‌گرفت؛ و مردان در بیشتر مواقع گرسنه به رختخواب می‌رفتند، چرا که ایالت در روز برای غذای هر زندانی فقط ۶۳ سنت خرج می‌کرد.

از این گذشته، ۶۳ درصد از زندانیان سیاه‌پوست یا سبزه بودند؛ ۱۰۰ درصد نگهبانان سفیدپوست و بسیاری از آن‌ها نژادپرست بودند که یعنی زندانیان رنگین‌پوست به‌طور معمول توسط کارکنان زندان مورد آزار و اذیت نژادی قرار می‌گرفتند.

نلسون می‌گوید: «یکی از نقل قول‌های به‌یادماندنی در فیلم از یک زندانی سفیدپوست است که می‌گوید چگونه به خاطر سفیدپوست بودن امتیازاتی داشت. این مایه شگفتی است. یکی از کارهایی که فیلم انجام می‌دهد و بسیاری از فیلم‌های دیگر درمورد آتیکا انجام نمی‌دهند، این است که می‌گوید چرا زندانی‌ها شورش کردند. ما حالا می‌دانیم که با آن‌ها خیلی ظالمانه رفتار می‌شد. به آن‌ها به‌عنوان انسان نگاه نمی‌شد و این همان نوع نژادپرستیِ بی‌قیدانه است که تا به امروز ادامه دارد.»

وقتی پلیس ایالتی کنترل زندان را پس گرفت، خشونت با القاب نژادی تأکید می‌شد. پس از این که فرماندار راکفلر، سیاستمداری بزدل که علاقه‌ای به پیامدهای انسانی تصمیمات خود نداشت، دستور داد که زندان به هر شکلی باز پس گرفته شود، افسری را می‌توان دید که فریاد می‌زند «قدرت سفید». آنچه اتفاق افتاد یک حمله بسیار خونین همراه با استفاده از گاز اشک‌آور و سلاح‌های گرم بود که پس از چهار روز مذاکرات بی‌ثمر، حدود ۱۵ دقیقه طول کشید.

سادیسمی‌ترین جنایت‌ها پس از کنترل کامل زندان توسط مقامات ایالتی صورت گرفت. مأموران پلیس ایالتی در زخم‌های زندانیان بازمانده ادرار کردند. زندانیان مجبور شدند کاملاً لخت شوند و با پای برهنه از روی تکه‌‌شیشه‌های شکسته و از میان تونلی از مأموران تأدیب که به‌نوبت آن‌ها را با باتوم می‌زدند، بدوند. در تلاش برای تحقیر بیشتر، زندانیان برهنه باید در مقابل نگاه‌های موذیانه نگهبانان سفیدپوست راه می‌رفتند. این صحنه‌ای است که بلافاصله با بازارهای برده مقایسه می‌شود.

نلسون می‌گوید: «قطعاً لازم نبود به آن شکل تمام شود. این‌طور نبود که ناگهان زندانی‌ها نسبت به گروگان‌ها یا هر چیز دیگری خشونت‌ بیشتری نشان دهند. واقعاً بخشی از کاری بود که دولت می‌خواست انجام دهد… گفتن این جمله که “ما قدرت انجام این کار را داریم و خسته شده‌ایم و فقط قصد داریم به خشن‌ترین شکل ممکن به آن پایان ‌دهیم.”»

راکفلرِ جمهوری‌خواه با تشویق نیکسون، رویکردی سخت‌گیرانه برای مقابله شورش در پیش گرفت. مکالمات تلفنی آن‌ها توسط سیستم ضبط کاخ سفید نیکسون ضبط شد.

کری دیگر سازنده مستند «آتیکا می‌گوید» می‌گوید: «هیچ‌یک از ما نمی‌توانیم به قلب و ذهن راکفلر نگاه کنیم و متوجه شویم، اما به نظر من بر مبنای آن مکالمات واقعاً هیچ تلاش از روی حسن نیت برای پیگیری مذاکرات و جدی گرفتن چیزهایی که زندانی‌ها درخواست می‌کردند، صورت نگرفت، چون درنهایت، هم برای نیکسون و هم برای راکفلر واقعاً یک مزیت سیاسی بود که خود را از آن وضعیت خارج کنند.»

راکفلر درخواست بازدید از آتیکا برای بهبود شرایط را رد کرد. از او خواسته نشده بود با زندانیان ملاقات کند، تنها درخواست این بود که بیرون دیوارهای زندان خود را نشان بدهد.

نلسون می‌گوید: «یکی از چیزهایی که زندانی‌ها می‌خواستند این بود که حرفشان شنیده شود و بنابراین آمدن راکفلر می‌توانست حرکتی نمادین باشد که ایالت به‌واسطه فرماندار راکفلر، صدای شما را می‌شنود. من فکر می‌کنم اگر راکفلر فقط به آنجا می‌رفت، اوضاع خیلی فرق می‌کرد.»

کمیسیون ویژه ایالت نیویورک درمورد حادثه آتیکا که برای تحقیق درمورد این قیام تشکیل شد، می‌گوید: «به‌استثنای قتل عام سرخپوستان در اواخر قرن نوزدهم، حمله پلیس ایالتی، خونین‌ترین برخورد یک روزه بین آمریکایی‌ها از زمان جنگ داخلی بود.»

بااین‌حال، هیچ‌کس برای این بی‌عدالتی بهایی پرداخت نکرد. سال‌ها بعد به زندانیان بازمانده و بازماندگان گروگان‌های کشته‌شده، میلیون‌ها غرامت تعلق گرفت که باید بین خود تقسیم می‌کردند – نلسون آن را «پولی که روی آن حساب نمی‌کنید» می‌نامد، اما دولت یک بار هم به هیچ تخلفی اذعان نکرد یا به خاطر آن قتل عام علناً عذرخواهی نکرد. این برای نلسون تکان‌دهنده نبود.

او می‌گوید: «جلسه‌هایی به نام کمیسیون مک‌کی برگزار شد که همه موارد در آن مطرح شد، اما هیچ‌کس به خاطر آن تحت تعقیب قرار نگرفت که برای من تعجب‌آور نیست. امروز، شما آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار را می‌بینید که به دست مأموران پلیس به قتل می‌رسند و حتی با این که مردم این اتفاق‌ها را با تلفن‌های همراه خود ثبت می‌کنند، پلیس آزادانه می‌چرخد. خیلی راحت می‌شود گفت این ادامه چیزی است که ۵۰ سال پیش اتفاق افتاد.»

نلسون در زمان قیام ۱۹۷۱، ۲۰ ساله بود. او می‌گوید از آن اتفاق آگاه بود، اما نه با جزئیات، درست مانند اکثر آمریکایی‌ها که به لطف کارزار دولت برای پنهان کردن حقیقت با دروغ‌های آشکار، اطلاعات زیادی درباره اصل ماجرا نداشتند. برای مثال، راکفلر به مقامات ایالتی دستور داده بود به این روایت پایبند باشند که گروگان‌ها توسط زندانیان کشته‌ شدند، درحالی‌که در واقعیت، بعداً پس از کالبدشکافی جنازه‌ها مشخص شد، همه کشته‌شدگان با شلیک گلوله مأموران پلیس ایالتی و نگهبانان به قتل رسیدند.

درمورد حادثه آتیکا خیلی چیزها پنهان‌کاری شد و حتی امروز، دولت آمریکا همچنان از انتشار هزاران پرونده مهم خودداری می‌کند.

نلسون می‌گوید: «قبل از ساخته‌شدن فیلم، فکر می‌کنم هیچ‌کس واقعاً چیزی نمی‌دانست. ما هرگز درک نکردیم که چرا زندانی‌ها زندان را تصاحب کردند. ما دخالت نیکسون و جاه‌طلبی‌های سیاسی راکفلر را درک نکردیم و فکر می‌کنم واقعاً درک نکردیم که زندانی‌ها چقدر ناامیدانه مذاکره می‌کردند و برای یک پایان مسالمت‌آمیز و نه یک کشتار تلاش می‌کردند. تا الان خیلی‌ها این نگاه را داشتند که «می‌دانم این زندانی است که در آن اتفاق مهمی افتاد، اما درمورد جزئیات مطمئن نیستم.”»

در دهه‌های پس از قیام، شرایط در آتیکا و زندان‌های سراسر آمریکا تغییر چندانی نکرده است. نلسون می‌گوید: «اوضاع در آتیکا برای مدت کوتاهی بهتر شد، چون اتفاقی که افتاد بسیار شرم‌آور بود، اما به‌تدریج به همان چیزی بازگشت که بود و امروز سیستم زندان به همان شکل است. بستگی به این دارد که رئیس یا مدیران ستادی زندان‌ها چه کسانی باشند. آن‌ها قدرت زیادی دارند و واقعاً “خوب” بودن زندان‌ها به آن‌ها بستگی دارد، اما بررسی شرایط امروز زندان‌های ما و دفاع از پایان حبس‌ جمعی همچنان یک نیاز است.»

«آتیکا» در زمان مهمی آمده است. بحث‌ها درمورد اصلاح عدالت کیفری به جریان اصلی تبدیل شده است. این موضوع در جریان انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا مورد بحث قرار گرفت، اما «آتیکا» همچنین به شکلی هشداردهنده یادآوری می‌کند این کشور قبلاً در همین نقطه بوده است. نتیجه غم‌انگیز فیلم اهمیت مقاومت را تضعیف نمی‌کند. قیام امروز همچنان بر زندانیان درون سیستم تأثیر می‌گذارد.

در سال ۲۰۱۸، اعتراضات در زندان‌ها در حداقل ۱۷ ایالت رخ داد. در آن مدت، زندانیان در سراسر ایالات متحده از کار امتناع کردند، تحصن کردند و در برخی موارد برای جلب توجه به شرایط بد و شیوه‌های کاری استثماری دست به اعتصاب غذا زدند؛ مانند آتیکا، آن اعتراضات با فهرستی از مطالبات شامل بهبود فوری شرایط زندان‌ها و پایان فوری برده‌داری در زندان همراه بود. آن‌ها همچنین قوانین فدرال را هدف قرار دادند که شکایت زندانیان از مقامات به دلیل نقض حقوق را دشوار می‌کند و خواستار پایان دادن به نابرابری‌های نژادی و افزایش برنامه‌های توان‌بخشی شدند.

نلسون می‌گوید: «این کار انجام می‌شود و به شیوه‌ای خاص به زندانی‌ها قدرت داده است. همه زندانی‌هایی که در این کشور دوران حبس طولانی را می‌گذارند، قضیه آتیکا می‌دانند و به آتیکا فکر می‌کنند و می‌دانند اگر فشار بیاورند می‌توانند حقوق خود را مطالبه کنند. همان‌طور که برادر دیگری در فیلم می‌گوید، “این کار عواقبی دارد، اما گاهی اوقات باید انجام دهید.”»

منابع: ایندی‌وایر (تمبی اوبنسون)، ددلاین (متیو کری)

تماشای این فیلم در نماوا

نوشته مستند «آتیکا»؛ تأملی بر خونین‌ترین شورش زندانیان در تاریخ آمریکا اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.