مجله نماوا، علیرضا نراقی

مستند «سالی که جهان تغییر کرد» ساخته تام برد، تولید اپل و به روایت دیوید آتنبرو در سال ۲۰۲۱ نگاهی است تحسین‌آمیز به سکون و سکوت اجباری انسان به سبب پاندمی. فیلم به طور ضمنی نگاهی انتقادی دارد به قرن‌ها حرکت خودمحورانه‌ی انسان در قلمرو طبیعت و مالکیت‌جویی او بر آن که سبب پوشیده شدن عالم و خارج شدن‌‌اش از روند سالم حیات طبیعی بوده است. این مستند نشان می‌دهد که انسان همواره بدون باور به اشتراکی بودن فضای زیستی میان او و موجوداتی که پیش از او در دامن طبیعت زندگی می‌کردند، تعادل ماهوی عالم را که به سبب ذات طبیعت و غرایز موجودات زنده حفظ شده بود، بر هم زده است. حالا به خاطر پاندمی زمان قرنطینه اجباری نوع انسان است؛ انسان ساکن و ساکت شده و دوباره حرکت طبیعت و صدای پالایش کننده آن رخ عیان کرده است.

صدا و سکوت

اریک استیل در سال ۲۰۰۶ مستندی تکان‌دهنده به نام «پل»(The Bridge) ساخت که درباره خودکشی‌های مکرر در Golden Gate Bridge سانفرانسیکو بود. این پل در طول سالیان یکی از محبوب‌ترین نقاط عالم برای خودکشی بوده است. منظره پرت شدن آدم‌ها در آنجا تصویری آشنا و قدیمی است. مستند «سالی که جهان تغییر کرد» هم تصویری از آن پل ارائه می‌کند. تصویری که درست متضاد تصویر انسان‌محور مستند «پل» است. در مقابل رنج انسان و استفاده‌اش از آن منظره شگفت‌انگیز برای متوقف کردن حیات از خود بیگانه شده‌اش، حالا صدای آواز گنجشک‌ها برای تولید مثل به گوش می‌رسد. پیش از همه‌گیری کرونا تولید مثل گنجشک‌ها در آن منطقه بسیار تقلیل پیدا کرده بود و صدایی که برای سالیان طولانی در میان هیاهوی ترافیک و تلخی نخواستن حیات خاموش شده بود دوباره جان گرفته است. حالا زندگی جای مرگ نشسته است. «سالی که جهان را تغییر داد» درباره آلودگی صوتی انسان بر روی زمین و صدمه‌های آن به حیات وحش و زندگی حیوانات است.

به سبب قرنطینه، هفتاد درصد از صداهای ناهنجارِ تولیدی انسان کم شده است و همین باعث شده بسیاری از گونه‌های جانوری که در خطر انقراض قرار داشتند و راه ارتباطی آنها با یکدیگر برای حفظ امنیت و همبستگی‌شان صدا بوده است دوباره بتوانند در شرایطی طبیعی و امن با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. کوسه‌های مادر دوباره می‌توانند توله‌های خود را رها کنند تا برای به دست آوردن غذای بیشتر در دریا حرکت کنند و مطمئن باشند که اگر توله آنها به کمک نیاز داشت می‌تواند صدای خود را به آنها برساند. فیلم با نمایش تصویر اثرگذار و پرعظمت شکار دسته‌جمعی کوسه‌های مادر یکی از بزرگترین تصاویر تلاش برای بقا بر روی کره زمین را به تصویر می‌کشد. تصویری که به علت سفرهای دریایی و ناامنی پدید آمده به دست شکارچیان برای سال‌هایی طولانی دیده نشده بود.

«سالی که جهان را تغییر داد» در ستایش سکوت است و نشان می‌دهد که سکوت چگونه امنیت‌زا و حیات آفرین است و باعث به گوش رسیدن صداهای اصیل و آرام‌بخش می‌شود. سر و صدای انسان و ابزار و تعلقات فراوانش علاوه بر زندگی طبیعی بر کیفیت زندگی انسان نیز اثر گذاشته بود و او را از درک ارزش این نعمت بزرگ(سکوت) غافل ساخته بود. عدم سکوت برای انسان بیماری‌زاست و به همین دلیل در فنلاند در سال‌های اخیر «توریسم سکوت» شکل گرفته بود تا آدم‌های بی بهره از امنیت سکوت، برای درمان بیرون از سر و صداهای روزمره آنجا دوباره خود را پیدا کنند. اما کووید ۱۹ بدون نیاز به سفر به اسکاندیناوی سکوت را به انسان‌ها و کل جهان هدیه کرد.

حرکت و سکون

پاسکال فیلسوف و نظریه‌پرداز ملالت در قرن شانزدهم هشدار داده بود که: «سرچشمه همه مشکلات بشری این است که انسان نمی‌تواند تنها، ساکت و آرام در یک اتاق بنشیند» حال پاسکال نیست تا قرن بیستم و بیست و یکم را ببیند و از میزان حرکت، سرعت، صدا و ناآرامی انسان به خود بلرزد. ترس از مواجه شدن با خود و جنون پیشرفت و ایدئولوژیِ موفقیت سبب شد که انسان از پرداختن به خود و استراحت غافل بماند. این رویکرد و سبکِ زندگی موجب تنگ شدن فضای حیات شد و این نقیصه که بشر معنای وجودی خود را از معنای کل حیات مجزا سازد. سکون آنطور که فیلم «سالی که جهان تغییر کرد» نشان می‌دهد فضایی است که انسان به ظهور عالم و در نتیجه معنا می‌دهد و این معنا نه از طریق امور متافیزیکی، غیرمعمول یا تأملات سنگین بلکه تنها از طریق روان شدن حرکت طبیعت و در نظر گرفتن حق وجود سایر موجودات ممکن شده است.

«سالی که جهان تغییر کرد» مملو از تصاویر چشم نواز و زیبای طبیعت آرام منهای انسان است و همچنین موقعیت‌های دلچسب و شیرین کوچ حیوانات به شهرها. پاندمی انسان پر غرور و سرمست از قدرت را در برابر جهان متواضع‌تر کرد. فیلم در نهایت با نکته‌هایی به پایان می‌رسد که پاندمی و قرنطینه اجباری به ما آموخته و تأکید می‌کند این بینش برای تجدید نظر و بازسازی عالم ضروری بوده است. شاید با همه تلخی‌ها و از دست دادن‌ها هضم این نکته برای ما دشوار باشد، اما فیلم به ما این را می‌باوراند که کووید توفیقی اجباری بود.

تماشای «سالی که جهان تغییر کرد» در نماوا

نوشته «سالی که جهان تغییر کرد»؛ سکون انسان آغاز حرکت جهان است اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.