مجله نماوا، علیرضا نراقی

«دوربین کلر» ساخته سال ۲۰۱۷ هونگ سانگ سو فیلمساز مؤلف و پرکار اهل کره جنوبی در شهر ساحلی و کوچک کن می‌گذرد که احتمالاً به واسطه مهمترین جشنواره سینمایی جهان، از مشهورترین شهرهای اروپا نیز محسوب می‌شود. سانگ سو در این اثر خود- شبیه به دیگر آثارش- به آدم‌هایی می‌پردازد که به نوعی به هنر سینما متصل‌اند. اصلاً برگزاری جشنواره فیلم کن بهانه حضور شخصیت‌های فیلم در این شهر است و آنها به نوعی به واسطه سینما با هم مرتبط می‌شوند. در بیشتر آثار سانگ سو شخصیت‌های هنرمند حضوری پررنگ دارند، بازیگران، کارگردانان و فیلمنامه‌نویسان و البته گاهی هم شاعران که حضور آنها هارمونی زیادی با فضای اصلی آثار او دارد. اینجا در «دوربین کلر» هم شخصیت مرکزی یعنی خود کلر با بازی ایزابل هوپر به شکلی شخصی و بی‌ادعا شعر می‌گوید. او در پاریس معلم است و برای جشنواره به کن آمده. علاوه بر شعر به طور غیرحرفه‌ای و برای لذت شخصی عکاسی هم می‌کند. در کنار کلر به عنوان یک هنرمند آماتور، چند سینماگر حرفه‌ای که همه اهل کره هستند شخصیت‌های دیگر «دوربین کلر» را تشکیل می‌دهند.

صداقت مینیمال است

سانگ سو به معنای واقعی کلمه فیلمسازی مینیمالیست است. هم در داستان‌گویی خطی باریک و شخصیت‌هایی محدود را تعقیب می‌کند و هم در فرم تلاش دارد از کمترین تهمیدات و ابزار استفاده کند تا داستان خود را به تصویر بکشد، او همین داستان باریک و کوتاه را به تمام بدنه فیلم گسترش نمی‌دهد و جریان عادی زندگی است که بدنه فیلم را شکل می‌دهد. در مقابل مینیمالیسم جامع سانگ سو، آنچه آثار او زیاد دارند نگاه است؛ نگاه‌هایی متأمل رو به دوردست همراه با لحظه‌هایی فردی و البته گفت‌وگوهایی که در ظاهر خالی از اهمیت‌اند، اما در باطن در حال پیش‌برد و تکمیل مفهوم اصلی اثرند. «دوربین کلر» یک داستان خطی بسیار باریک دارد که به مفهومی متصل می‌شود که از همان ابتدا فیلم بر روی آن متمرکز می‌شود. مفهومی دشوار و پیچیده که در ظاهر ساده به کار می‌رود و همه آن را به طور بدیهی ارزش می‌پندارند: صداقت.

مفهوم «صداقت» در همان صحنه اول که مان‌هی با بازی کیم مین‌هی به بهانه بی‌صداقتی اخراج می‌شود برجسته می‌شود. مدیر مان‌هی را غیرصادق تشخیص داده و چون صداقت از نظر او امری ذاتی و غیراکتسابی است چاره‌ای جز اخراج نیست. از اینجا فیلم فضایی حول مفهوم صداقت باز می‌کند و صحنه‌های بعدی هم در نسبت با همین مفهوم نقاط عطف خود را پیدا کرده‌اند. اما از پس صداقت در زندگی روزمره و ارتباطات ‌انسانی، موضوع صداقت در اثر هنری هم مطرح می‌شود. فیلم در پی این است که اثر هنری یا فیلم صادقانه چگونه چیزی است و شاید خود اثر پاسخی است به این پرسش. اما در عین حال حضور و نوع مواجهه کلر با پیرامون خود نیز پاسخی است به همین چالش صداقت چه در زندگی روزمره و چه در خلق اثر هنری.

صداقت ارتباط است

عکاسی کردن برای کلر راه ارتباط برقرار کردن و متصل شدن با دیگری است. شکلی از دیدن و شناخت پیرامون است. وقتی مان‌هی که به واسطه همین عکاسی با کلر صمیمیت پیدا می‌کند از او می‌پرسد که چرا عکس می‌گیرد؟ کلر در جواب نه فقط علت عکاسی بلکه آنچه فیلم درباره آن است و فراتر از این، آنچه جهان و بافت سینمای سانگ سو را می‌سازد را تشریح می‌کند، او می‌گوید: «چون تنها راه تغییر دادن چیزها این است که خیلی آهسته دوباره به آنها نگاه کنی.» در جای دیگری نیز کلر در گفت‌وگو با کارگردان دائم-الخمر و مدیر شرکت تهیه و پخش فیلم که مان‌هی را اخراج کرده نیز می‌گوید پس از عکسی که من از آدم‌ها می‌گیرم آنها تغییر می‌کنند. چند دقیقه خیره ماندن در چشمان یکدیگر این مسئله را که آدمها پس از عکاسی کلر دیگر آدم قبلی نیستند را ثابت می‌کند. تغییر نسبتی عمیق با صداقت دارد و هر تعریفی از صدق وابسته به درک تغییر مداوم و اجتناب پذیر در نهاد ناآرام انسان و طبیعت است. از دیگر سو مسئله تضاد جستجوگری و مشاهده‌گر بودن کلر با سرگردانی و ناامیدی کارگردان سو، با همان مسئله صداقت و اثر هنری صادقانه نسبت پیدا می‌کند.

فیلم یک داستان ساده و مثلث عاشقانه دارد که ابزار رسیدن به موضوع است. پایان این فیلم مختصر و فشرده نیز چیزی جز کشف حقیقت اخراج مان‌هی به علت همین مثلث عاطفی نیست، اما سانگ سو این داستان و آن موضوع(صداقت) را در لفاف ساده زندگی روزمره و مواجهات عادی هرروزه قرار می‌دهد. برای همین تمام عناصر عمیق معنایی و داستان لایه‌دار و چندوجهی فیلم، به شکلی خودانگیخته و زنده پیش می‌روند. سینمای سانگ سو ساختاری بداهه دارد و از خلال چینش ساکن، واقع‌گرا و به شدت باورپذیر، لحظه‌هایی را به وجود می‌آورد که با بینش و درخشش ذهنی همراه هستند. او همواره در حرکت به سوی شخصیت‌ها، یا فاصله گرفتن از آن‌ها با دوربینی ثابت از زوم استفاده می‌کند. در «دوربین کلر» اما این حرکت شکل و در نتیجه کارکرد متفاوتی پیدا کرده است. به‌جای حرکت تدریجی، اغلب زوم‌ها در یک یا دو حرکت تند رخ می‌دهند و کارکردی شبیه به جامپ‌کات دارند. این نوع حرکت به آن شکل جستجوگر و تم صداقت فیلم مرتبط است.

مسئله مردسالاری و سرکوب و همچنین نوعی تنهایی اگزیستانسیال در زنان از موتیف‌های جالب توجه سینمای سانگ سو است. رازآلودگی در تنهایی زنان موجب به وجود آمدن ارتباط صمیمانه میان آنها می‌شود، به قدری که گویی چیزی فراتر از آشنایی و شناخت صرف میان آنها برقرار می‌شود. این تصویر همواره در کنار مردانی قرار دارد که سطحی، دمدمی مزاج و خودویرانگر هستند و حضورشان بیشتر امکانی است برای نمایش درون متفاوت و غریب زنان. سانگ سو از نظر نزدیک شدن به این حالات درونی و انفسی زنانه و ایجاد نوعی فضای اگزیستانسیالیستی زنانه‌نگر در هنر فیلم یادآور فیلمسازانی منحصر به فرد و نادر در تاریخ سینما همچون آنتونیونی و برگمان است.

تماشای «دوربین کلر»‌ در نماوا

نوشته «دوربین کلر»؛ مشاهداتی در باب صداقت اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.